NSƯT Bảo Quốc - Ảnh: T.T.D.

Bảo Quốc là bậc đàn anh trong nghề mà tôi vô cùng quý trọng. Nhìn anh bề ngoài nghiêm trang, nhưng khi lên sân khấu thả miếng duyên vô cùng. Những lần có cơ hội làm việc với anh là những lần tôi được học hỏi rất nhiều.

NSND KIM XUÂN

Ngày 12-1, nghệ sĩ Bảo Quốc sẽ tham gia ghi hình tiết mục hài Bầu sô sao xẹt trong chương trình Bước chân hai thế hệ của ca sĩ Dương Đình Trí. Ông cũng vào vai một ông đồ già giữ gìn nét đẹp truyền thống của việc cho chữ trong chương trình thay thế Táo quân phát vào tối 30 tết của HTV.

"Con bầu gánh tao cũng quánh!"

Sinh ra trong gia đình có cha là nghệ sĩ tài danh Năm Nghĩa, mẹ là bà bầu Thơ nổi tiếng của gánh hát Thanh Minh, nhưng từ nhỏ cậu bé Bảo Quốc chỉ mê đá banh và đi lòng vòng phá phách thiên hạ. Ít ai ngờ lớn lên cậu trở thành danh hài nổi tiếng.

Từ trong bụng mẹ đã nghe tiếng đờn, tiếng ca, vừa sinh ra đã hít thở không khí đoàn hát, vậy mà không hiểu sao chú bé Lư Bảo Quốc chẳng bao giờ mơ được đứng trên sân khấu. Đến bây giờ, nghệ sĩ Bảo Quốc cũng chẳng hiểu nổi tại sao tuổi thơ mình lại ham quậy phá, tay chân chẳng lúc nào yên.

Nghệ sĩ Bảo Quốc thời đóng vai kép con cho các vở tuồng của đoàn Thanh Minh Ảnh: Gia đình cung cấp

Hồi đó, trước mỗi buổi diễn, nhóc Bảo Quốc cứ canh hễ mấy thầy đờn so dây xong quay lưng đi là anh chàng phóng tới từng cây đờn vặn tùm lum. Tới chừng mở màn, mấy thầy đờn tá hỏa vì chẳng dây nào ăn với dây nào.

Chú Tám Kim, đờn kìm hay xuất sắc, một lần bị Bảo Quốc nhét nửa cây kem vô người khi đang đờn, vừa dứt bản nhạc, ông buông đờn rượt theo thằng oắt con la lớn: "Mày đứng lại thằng kia, con bầu gánh tao cũng quánh!".

Sau mỗi trò quậy phá, Bảo Quốc bị ba má lôi về quất một trận tơi bời, vậy mà cậu không ngán. Một hôm, biết trước tuồng hôm đó có cảnh quân lính của hai bên tràn vô xáp lá cà, Bảo Quốc cột sợi dây vô góc cột bên hông cánh gà chờ sẵn.

Nghe hô "Tiến công", cậu nhanh tay căng sợi dây, "quân lính" trong cánh gà lao ra bị vướng dây té lớp lớp trên sân khấu khiến khán giả ngơ ngác, nghệ sĩ thì dở khóc dở cười...

Nghệ sĩ Bảo Quốc thời đóng vai kép con cho các vở tuồng của đoàn Thanh Minh Ảnh: Gia đình cung cấp

Vai diễn đầu tiên

Chú bé "rắn mắt" được ba gửi học thầy Út Trong cùng cô chị gái tài sắc Thanh Nga. Nhưng Thanh Nga chăm ngoan, học giỏi bao nhiêu thì Bảo Quốc... lười và liên tục trốn học! Thấy vậy, ông Năm Nghĩa đứng ra trực tiếp dạy luôn, nhưng cứ nghe học là Bảo Quốc mất tập trung.

Một bữa, kép con Hữu Nghĩa (con trai kép Vinh Sang) trong đoàn bất ngờ bị bệnh. Sắp tới giờ mở màn vở Người vợ không bao giờ cưới (vở chủ lực của đoàn Thanh Minh lúc đó), ông Năm Nghĩa kêu Bảo Quốc tới, cậu con trai siêu quậy đổ "mặt lì" nhất quyết không hát là không hát. Ông Năm Nghĩa hất hàm: "Đúng rồi, mày hát sao lại thằng Nghĩa mà hát!".

Nghệ sĩ Bảo Quốc thời đóng vai kép con cho các vở tuồng của đoàn Thanh Minh Ảnh: Gia đình cung cấp

Nghe cha nói câu đó xong, tự nhiên Bảo Quốc gật đầu cái rụp nói: "Con hát!". Có lẽ chính anh nhỏ cũng không ngờ rằng dù chẳng mơ làm nghệ sĩ nhưng những buổi tối ôm cánh gà ngồi coi hát cộng với máu con nhà nòi có sẵn nên nghiệp hát đã nhiễm vào anh chàng từ lâu, tuồng nào Bảo Quốc cũng thuộc, bởi vậy lần đầu tiên bước ra sân khấu với vai Mộng Hùng mà Bảo Quốc ca diễn ngon ơ, khán giả vỗ tay rần rần.

Ông Năm Nghĩa đứng suốt bên cánh gà ngắm con trai cưng trên sân khấu. Đêm đó, bệnh đau bao tử tái phát, gia đình đưa ông vô bệnh viện, chừng hơn tuần sau ông ra đi khi tuổi đời mới 49.

Ba đi rồi, má kêu Bảo Quốc lại hỏi coi chịu hát không, cậu bé gục gặc. Má mừng húm nhờ các soạn giả Hoàng Khâm, Nguyễn Phương, Hà Triều - Hoa Phượng... viết một lúc mấy vai cho Bảo Quốc. Từ đó, cậu bé 10 tuổi bắt đầu diễn kép con, đóng cặp cùng đào con là Hương Lan (ca sĩ Hương Lan - NV).

Năm 11, 12 tuổi, Bảo Quốc bị cắt amiđan nên làn hơi từ đó bị hạn chế. Giọng ca không xuất sắc, nhưng nhờ thường xuyên đóng cặp cha con với kép độc lẳng Hoàng Giang nên Bảo Quốc dần làm quen với những màn đối đáp vừa "gắt" vừa duyên.

Năm 17 tuổi, Bảo Quốc khiến người cha nơi chín suối có thể mỉm cười khi đoạt giải Thanh Tâm danh giá với vở Hiệp sĩ mù. Lúc này, chàng trai thường xuyên đóng cặp với nghệ sĩ Ngọc Giàu trong nhiều vở như Mùa xuân sen trắng nở, Tiếng hạc trong trăng...

NSƯT Bảo Quốc trong vở Thị Mầu - Ảnh: T.T.D.

Một bữa, chị em ông đi diễn tỉnh cùng đoàn Dạ Lý Hương. Bảo Quốc nhớ khoảng năm 1972, hề Thanh Việt bất ngờ bị bệnh, nghệ sĩ Thanh Nga dòm dòm rồi biểu Bảo Quốc: "Em thay vai đi!". Nghệ sĩ Hồng Nga lúc đó cũng "xúi": "Quốc hát đi, chị phụ!".

Đêm đó khán giả vỗ tay muốn bể rạp chào đón một gương mặt hài trẻ măng, duyên dáng. Về Sài Gòn, ngay lập tức các soạn giả đo ni đóng giày viết cho Quốc hàng loạt vai hài. Vậy là Bảo Quốc từng chuyên chọc phá thiên hạ chuyển qua chọc cười công chúng.

Từ Trong nhà ngoài phố đến Tiếng cười sân khấu

Từ sau năm 1975, tên tuổi Bảo Quốc càng tạo dấu ấn với nhiều vai hài. Khoảng những năm 1980, ông Trần Văn Sáu đến gặp Bảo Quốc bàn về một chương trình hài phát sóng định kỳ tối thứ năm hằng tuần trên HTV. Ông Sáu nói muốn làm một chương trình về xã hội, gia đình, dự kiến lấy tên "Chuyện thường ngày".

Bảo Quốc góp ý: "Có chuyện gia đình, có chuyện xã hội, thôi hông ấy mình lấy tên Trong nhà ngoài phố để có thể rộng đường".

Vậy là Trong nhà ngoài phố ra đời, bất ngờ trở thành chương trình không chỉ được yêu thích trong thành phố mà còn lan rộng khắp cả nước. Từ chương trình này, tên tuổi nhiều nghệ sĩ hài cũng được phổ biến và bay xa.

NSƯT Bảo Quốc trong vở Bên cầu dệt lụa - Ảnh: T.T.D.

Rồi Tiếng cười sân khấu với sự khởi xướng của cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt ra đời càng tạo thêm sân chơi cho các đoàn hát lập nhóm hài thi thố với nhau. Nhóm hài đoàn Thanh Minh gồm Bảo Quốc, Hương Huyền, Chí Hiếu, Kiều Mai Lý... đã xuất sắc đoạt giải nhất với tiết mục Người chồng bất đắc dĩ. Từ cuộc thi này mà các nhóm hài trong thành phố bắt đầu nở rộ. Các tụ điểm hài cũng mọc lên như nấm sau mưa và tạo thành thời hoàng kim cho trào lưu tấu hài.

Là những người đi đầu nên tên tuổi Bảo Quốc cũng trở thành cái tên bán vé, các bầu sô mời gọi ông tới tấp. Lúc đó, ông diễn cặp thường xuyên với nghệ sĩ Duy Phương, bên cạnh đó vẫn duy trì diễn cùng Ngọc Giàu, Kiều Mai Lý, Chí Hiếu, Kim Xuân, Hữu Châu...

NSƯT Bảo Quốc trong vở Tiếng trống Mê Linh - Ảnh: T.T.D.

Từng không biết ăn tết là gì

Cả một thời gian dài, gia đình Bảo Quốc không biết ăn tết là gì. Vợ ông kể mỗi ngày mở mắt ra là ông chạy ít nhất 14 sô (7 suất ở Thảo cầm viên và 7 suất ở Tao Đàn). Có những ngày chạy từ Tao Đàn qua Thảo cầm viên, khán giả trước cổng quá đông không có lối vô.

Duy Phương, Bảo Quốc buộc phải leo rào, qua cái rào là ngay chóc sân khấu, vô diễn luôn cho kịp giờ. Diễn từ sáng tới 6h chiều về nhà, chỉ kịp tắm rửa là phải chạy ngay sô tối từ Trống Đồng, 126, Hương Miền Nam... Có bữa 9h tối anh em Bảo Quốc, Duy Phương còn phóng lên xe máy cho kịp sô tối tại Trảng Bàng, Tây Ninh.

Bữa khác, ông và vợ đi sô ở Cần Giờ, về tối nên phà ngưng chạy. Vợ và ông leo lên mấy sạp trong chợ gần đó ngủ tạm chờ sáng sớm phà chạy. Mờ sáng, chị em tiểu thương ra dọn hàng hết hồn thấy có người nằm, nhìn kỹ hóa ra là Bảo Quốc, ai nấy vui vẻ biểu "anh Bảo Quốc cứ ngủ nữa đi, lát tui dọn trễ chút cũng được, không sao!".

NSƯT Bảo Quốc trong vở Cánh đồng gió - Ảnh: T.T.D.

Giữ những nguyên tắc làm nghề

Một thời kỳ chạy sô triền miên như thế mà Bảo Quốc không biết mình được bao nhiêu tiền. Ông cười bảo ít để ý, bầu cứ nhét tiền vô túi, về nhà cứ y thế ông đưa hết cho vợ, bà tính toán lo hết chi tiêu trong nhà.

Có thể nói, Bảo Quốc là một trong những nghệ sĩ hiếm hoi liên tục hoạt động nghệ thuật, thích nghi và tỏa sáng với nhiều loại hình nghệ thuật. Ông vui vẻ cho biết mình được làm nghề từ thời những người kỳ cựu như bà bảy Phùng Há, Út Trà Ôn, Việt Hùng, Hoàng Giang... đến thời Vũ Linh, Tài Linh..., thậm chí các thế hệ sau như Vũ Luân, Tú Sương... ông vẫn có thể hợp tác.

Vợ chồng nghệ sĩ Bảo Quốc hiện định cư tại Mỹ, sau đợt phẫu thuật gan, hiện tại ông phải tuân theo lịch khám sức khỏe định kỳ nghiêm ngặt.

Mỗi lần tranh thủ về VN vào dịp tết, nhiều bầu sô nghe tin liền mời ông tham gia diễn, ông nói: "Muốn diễn thì phải tập dượt đàng hoàng. Khán giả thương, chờ đợi mà mình diễn không hay sẽ phụ lòng họ. Nên dù rất nhớ khán giả, nhớ không khí đi diễn ngày tết nhưng tôi đâu dám nhận".

Chính vì biết giữ mình, giữ những nguyên tắc làm nghề như vậy nên tên tuổi nghệ sĩ Bảo Quốc vẫn là danh hài trong lòng người mộ điệu.

NSƯT Bảo Quốc diễn cùng nghệ sĩ Ngọc Giàu trong một chương trình Cù nèo vàng - Ảnh: T.T.D.

Sợ nhất là thất hứa

Trong thời gian cộng tác với sân khấu Phú Nhuận, NSND Hồng Vân từng chia sẻ: "Bữa nào có chú Sáu Bảo Quốc tập tuồng là tụi nhỏ xếp re. Chú lúc nào cũng tới sớm 15-30 phút. Chú hiền khô nhưng như tấm gương, thấy người lớn ngồi chờ tụi nhỏ sao dám tới trễ, tập dượt ẩu tả!".

Bà xã nghệ sĩ Bảo Quốc cho biết ông sợ nhất là thất hứa với người ta. "Nhiều bữa ảnh bệnh cạo gió đầy mình, tui mới nói thôi hồi người ta đi, chớ bệnh vầy sao diễn nổi. Vậy mà ảnh cũng kiếm thuốc uống rồi ráng đi".

NSND Kim Xuân chia sẻ: "Nhắc đến nghệ sĩ hài đôi khi người ta hay nghĩ họ cà rỡn, lơ là giờ giấc, nhưng anh Bảo Quốc là người đặc biệt nghiêm túc, uy tín, giờ giấc đâu ra đó. Trong cuộc sống gia đình, vợ chồng anh cũng là tấm gương gia đình hạnh phúc".