Sản vật ẩn tàng trong lòng kênh rạch, sông ngòi miệt duyên hải tỉnh này từ bao đời nay với tên gọi mang âm hưởng rặt Khmer: con sà - rinh. Đó là một loại giáp xác nhỏ hơn cả con ruốc bông lau ở các cửa biển Đông - Tây Nam bộ. Và nó được một doanh nghiệp chuyên làm nước mắm rươi ở đây khai thác thương phẩm khoảng gần một năm nay, nên còn khá ít người biết đến.

Lội mưa tìm mắm

Dịp trước Lễ hội Bánh dân gian Nam Bộ vừa rồi, anh Phương "cà - nông" cũng ở Trà Vinh có khoe với người viết: "Hẹn gặp ở Cần Thơ nha! Anh có hũ mắm mới, "thơm ngon nhức nách" tặng chú!"

Tôi liến thoắng nghĩ ngược lại: Lỡ gặp dân chuyên "hách từ trong nôi" thì viêm mũi nặng chứ chẳng chơi đâu.

Diệu kỳ món mắm sà - rinh Trà Vinh!

Song lần đó, do bận việc nhà nên tôi không về Tây Đô hội ngộ cùng anh em nhóm Bếp Ngon Phương Nam được.

Nhưng có đồng nghiệp lặn lội từ Sài Gòn xuống, may mắn nếm trải vài muỗng mắm tím sẫm này, chấm kèm ba rọi "heo thật thà" luộc (nuôi chậm đến 8 tháng, không ăn thức ăn công nghiệp). Vậy là, anh bảo bị tiếng "sét ái tình" phóng trúng!

Nghe có vẻ như hoang đường vậy! Song những ai có máu rong ruổi, săn tìm - nâng niu sản vật trần gian, có thể thấu hiểu ông này đang tỉnh táo, chứ không phải kiểu gào thét rao bán trăng vàng viễn tưởng của cố thi sĩ họ Hàn ngày trước.

Chính vì vậy, mấy "con sâu" ưa nếm món lạ trong tôi càng cựa quậy bạo. Đành nhờ anh Phương, gửi cho hai hũ nhỏ lên Sài Gòn.

Hôm chạy đi nhận mắm, mưa giăng tối trời. Người giao mắm cũng ngộ, tươi trẻ, sang trọng lại vận cái quần Jean mới giả nghèo, rách lưa thưa. Con nhỏ đội mưa chạy ra, nói năng nhỏ nhẹ: "Cha con gửi biếu chú ăn chơi, chứ không lấy tiền bạc gì hết!" Thêm một bất ngờ nho nhỏ, khi tôi với tay cầm túi mắm đang tắm mưa xối xả.

Tuy vậy, vẫn không sửng sốt bằng lúc ngửi và nếm thử một đầu đũa mắm sà -rinh tím hồng nhạt. Trời ạ! Sao mà hấp dẫn đến độ chịu không nổi luôn vậy trời!

Có thể nói, sau muỗng mắm tôm chà Gò Công ửng hồng vóc dáng, thì những vụn mắm nhỏ xíu tựa như cám, ánh màu tím xanh xen lẫn những ánh mắt đen tuyền, nhỏ hơn cả hạt mè kia lại có sức lay động vũ bão đến vậy.

Nó có phần giống mắm tôm chà ở phẩm vị thanh cảnh với cốt cách đằm thắm mà dìu dặt tỏa hương.

Nhỏ mà có võ, bầy mắm sà – rinh.

Và dấu ấn riêng của dạng mắm "bé bi"  này, dường như là sự phối trộn rất hài hòa của mắm ruốc với mắm tôm vậy. Hay nói chính xác hơn, đó là sự chắc lọc bao điều thú vị và thăng hoa từ chúng. Cho nên, người ăn chỉ cần trộn thêm ít tỏi ớt giã với 4 -5  giọt nước cốt chanh giấy vào cỡ 2 - 3 muỗng canh mắm cái sà - rinh, dùng làm thức chấm sẽ hao cơm, tốn bún, hụt rau dễ sợ lắm!

Thắng đậm

Có hôm, người viết tiến cử xốt mắm này với chú Năm Huệ, ở Làng bưởi Tân Triều (tỉnh Đồng Nai). Ông Năm liền "bóc tem" ngay, bày cùng mẹt cá lóc đồng nướng trui, ngửa bụng thơm phức cạnh mớ rau vườn, rau bưng vun ngọn: đọt đinh lăng, cần tàu, quế vị, khế hườm, chuối chát…

Nào ngờ, cá với mắm hít chặt như sam!

Đương lúc giao mùa, cơn nóng bức càng có dịp hoành hành. Do vậy, chú Năm bày thêm món lẩu riêu cua đồng chồng hải sản nhằm giải nhiệt.

Nhờ vậy, đôi tay tôi có dịp táy máy với trò chơi mới: nhận chìm vài đũa xốt mắm sà - rinh vào chén canh riêu cua. Nào ngờ, độ ngọt lẫn mùi thơm của muỗng canh quen liền tăng gấp đôi. Nửa tin nửa ngờ, chú Năm cũng làm thử và nháy mắt thì thầm: "Ngon thần sầu quá! Và hao mắm phải biết!"

Hít như sam khi cặp với thịt lóc đồng nướng trui.

Đồng thời, phiên bản cơm rang tóp mỡ chấm kèm xốt mắm sà - rinh với ít dưa leo non, đậu rồng "trinh nữ"… cũng cuốn hút bá đạo lắm!

Duy, có lần thất bại với "tụi" đàn em của ruốc vừa kể. Tôi thử mang chưng cách thủy mắm, pha chung với: trứng vịt cỏ, thịt ba rọi với lún phún hành tiêu. Tỉ mẩn, chăm chút gần cả nửa tiếng mới được một mẻ mắm chưng mới. Nào ngờ cả hương lẫn vị đặc trưng của nguyên liệu chính lại vỗ cánh bay xa.

Riêng ông Bửu Việt, ở quận Bình Thủy, TP. Cần Thơ, cho hay rằng đã nhốt thành công "tụi" mắm sà - rinh vào lòng cuốn chả giò hải sản.

Chưa nếm qua, nên người viết không thể lạm bàn. Song chắc chắn một điều, nếu lấy chén mắm tôm (kiểu Bắc) đem so găng với bầy mắm sà - rinh bé tí vừa kể, trên đấu trường bún đậu mắm tôm hoặc bún riêu cua ốc phía Đàng trong thì đàn mắm gốc Khmer sẽ thắng chắc. Kiểu như, lợi thế của một võ sĩ tự do với những bài quyền hoặc cú liên hoàn cước gia truyền vậy. Bởi, lối đột phá của dạng mắm này nằm ở chỗ trông một nhưng lại hóa ra hai, như đã nói ở trên.

Càng thăng hoa hương vị khi nêm mắm vào lẩu riêu cua hải sản.

Và xem ra, đất dụng võ của đàn mắm xứ dừa sáp còn thênh thang lắm với nhiều "lãnh địa" tiềm năng: dồi bò nướng, dồi vịt xông khói, bò tơ hấp, rau thập cẩm luộc…

Để rồi thỉnh thoảng, bắt gặp một điều thú vị, dù chỉ là mấy con ruốc nhỏ nhoi, vẫn nhiệt thành chia sẻ cùng tri âm. Mong rằng, niềm hân khoái sẽ nhân đôi!