Việt Nam đã đạt mức sinh thay thế và liên tục giữ vững tổng tỉ suất sinh (TFR - số con trung bình của một phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ) ở mức dưới 2,1 con trong vòng gần 10 năm qua. Tuy nhiên, trong khi mức sinh ở khu vực thành thị, vùng Đông Nam Bộ và ĐBSCL giảm sâu dưới mức 2 con thì mức sinh ở khu vực Tây Nguyên, miền núi và Trung Du phía Bắc, Bắc Trung Bộ vẫn chưa đạt mục tiêu đề ra.

Báo động chênh lệch mức sinh

Theo thống kê, vùng Đông Nam Bộ và ĐBSCL có mức sinh thấp hơn nhiều so với mức sinh thay thế (1,5-1,6 con). Một số tỉnh cũng đang trong tình trạng mức sinh thấp như TP HCM (1,33 con); Đồng Tháp (1,57 con); Cần Thơ (1,58 con); Cà Mau (1,62 con); Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu (1,7 con)... Nếu Đông Nam Bộ và ĐBSLC đang đối mặt với mức sinh thấp (thậm chí rất thấp) thì những tỉnh miền núi phía Bắc, miền Trung và Tây Nguyên, tỉ suất sinh còn rất cao và đang phải nỗ lực giải quyết bài toán giảm sinh.

Số liệu của Tổng cục Thống kê cho thấy tỉ lệ phụ nữ 15-49 tuổi sinh con thứ 3 trở lên cao nhất ở Tây Nguyên (28,3%), tiếp theo là Bắc Trung Bộ và Duyên hải miền Trung (19,7%). ĐBSCL và Đông Nam Bộ là vùng có tỉ lệ phụ nữ 15-49 tuổi sinh con thứ 3 trở lên thấp nhất lần lượt là 10,9% và 11,3%; đây cũng là 2 vùng có số con trung bình của một phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ (TFR) thấp nhất của cả nước. Theo Mai Xuân Phương, Phó Vụ trưởng Vụ Truyền thông - Tổng cục Dân số (Bộ Y tế), Tây Nguyên là nơi cư trú của các dân tộc ít người, việc tiếp cận các phương tiện tránh thai cũng như phương tiện truyền thông về kế hoạch hóa gia đình có hạn chế nên đây cũng có thể là một trong những nguyên nhân khiến tỉ lệ phụ nữ 15-49 tuổi sinh con thứ 3 trở lên của vùng này cao nhất nước. Thậm chí có những nơi, người dân sinh tới 6-7 người con. Do đó, ở những tỉnh này, muốn giảm mức sinh được từ 3 con xuống 1,8 con là con đường dài, gian nan và vất vả.

Chính sách dân số mới khuyến khích mỗi gia đình sinh đủ 2 con

Mức sinh ở TP HCM rất thấp

Ông Nguyễn Doãn Tú, Tổng cục trưởng Tổng cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình, cho biết năm 2018, dân số nước ta tăng thêm 1 triệu người so với năm 2017, lên mức 94,67 triệu người. Như vậy, Việt Nam đang đứng thứ 14 trong số các quốc gia đông dân nhất thế giới, dù diện tích xếp ở vị trí 65. Tuy nhiên, đây là năm thứ 2 liên tiếp, tổng tỉ suất sinh cả nước tiếp tục dưới mức sinh thay thế với 2,05 con, cho thấy dân Việt Nam ngày càng lười đẻ. Trong khi suốt 10 năm trước đó, giai đoạn từ 2006-2016, nước ta luôn duy trì được mức sinh lý tưởng 2,1 con. Theo ông Tú, kinh nghiệm các nước phát triển cho thấy mức sinh quá thấp (dưới 2 con) kéo dài là thách thức lớn đối với phát triển bền vững và nâng cao mức sinh còn khó khăn, tốn kém hơn cả giảm sinh.

Tổng cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình, Bộ Y tế đã đề xuất với Chính phủ TFR hợp lý cố gắng duy trì 1,8-2 con, không để TFR tăng lên nhưng cũng không để rơi xuống quá thấp. Kinh nghiệm các nước cho thấy, khi TFR rơi xuống khoảng 1,3-1,4 con sẽ không có cách gì nâng lên được. "Đối với một số tỉnh miền núi phía Bắc, Tây Nguyên, mức sinh còn cao, cần giảm mạnh và sớm đạt mức sinh thay thế để từ đó có điều kiện nâng cao chất lượng dân số. Trong khi đó, một số tỉnh, thành phố thuộc vùng Đông Nam Bộ, ĐBSCL, mức sinh đã xuống khá thấp. Đáng báo động là nhiều người ở TP HCM chỉ sinh một con, trong khi tỉ lệ các cặp vợ chồng vô sinh đang có xu hướng tăng. Do đó, ngành dân số TP HCM đã đưa ra và đang truyền thông khẩu hiệu: "Mỗi cặp vợ chồng hãy sinh đủ hai con".

Theo dự đoán, mức sinh tại Việt Nam sẽ tiếp tục giảm trong những năm tới. Đây là thách thức lớn cho ngành dân số vì kinh nghiệm từ trước tới nay cho thấy chưa có quốc gia nào thành công trong việc nâng mức sinh, bài học của Hàn Quốc, Singapore... là dẫn chứng sinh động.