Một nghiên cứu mới được công bố trên Tạp chí The Lancet Neurology cho thấy 90% tổng số ca đột quỵ trên thế giới liên quan đến những yếu tố nguy cơ có thể thay đổi được, trong đó có 74% liên quan đến lối sống như hút thuốc lá, ăn uống không lành mạnh và ít vận động thể chất. Các tác giả nghiên cứu ước tính rằng việc kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ nói trên có thể giúp kéo giảm đến 3/4 trường hợp đột quỵ. Đây là nghiên cứu đầu tiên phân tính nguy cơ đột quỵ với 17 yếu tố liên quan tại 188 nước, xem xét gánh nặng đột quỵ ở quy mô toàn cầu, khu vực và quốc gia.

Những con số đáng sợ

Mỗi năm bình quân trên thế giới có gần 15 triệu người bị đột quỵ, trong số này có khoảng 6 triệu người tử vong và 5 triệu người mang khuyết tật thường xuyên như mất thị lực, mất khả năng phát ngôn, mất tri giác hoặc bị liệt. Trên thế giới, 10 nguyên nhân gây đột quỵ hàng đầu là cao huyết áp, ăn ít trái cây, chỉ số thể hình (BMI) cao, ăn nhiều muối, hút thuốc lá, ăn ít rau, ô nhiễm không khí, ô nhiễm do chất đốt rắn trong nhà, ăn ít hạt thô và lượng đường trong máu cao. Khoảng gần 1/3 trường hợp khuyết tật do đột quỵ trên toàn cầu có liên quan tới ô nhiễm không khí (kể cả ô nhiễm môi trường và trong nhà). Tình trạng này đặc biệt đáng cảnh báo ở các nước đang phát triển (33,7% so với chỉ 10,2% ở các nước phát triển). Chủ nhiệm nghiên cứu, GS Valery L. Feigin thuộc ĐH Công nghệ Auckland (New Zealand), khuyến cáo: “Phát hiện quan trọng của chúng tôi góp phần giúp chính phủ các nước và tổ chức quốc tế phát triển những chương trình và chính sách ưu tiên. Chính phủ cần thể hiện quyền lực và trách nhiệm tác động mạnh mẽ lên những nguy cơ này bằng pháp luật và thuế khóa đánh vào thuốc lá, rượu và thực phẩm chứa muối, đường, mỡ bão hòa”.]

Tại các thành phố lớn, môi trường sống lành mạnh dễ bị đe dọa Ảnh: M.N.T

Nhóm nghiên cứu nhìn nhận do thiếu dữ liệu, họ không thể xem xét một số nguy cơ quan trọng có liên quan như rối loạn nhịp tim, lạm dụng chất gây nghiện hoặc các tình trạng sức khỏe khác. Họ cũng khó có thể lấy mẫu nghiên cứu các yếu tố nguy cơ về mức độ hút thuốc lá, chỉ số thể hình và ảnh hưởng di truyền. Dữ liệu cũng không phân biệt đột quỵ do thiếu máu cục bộ hay xuất huyết nhưng các nhà khoa học cho rằng khác biệt về dạng đột quỵ chỉ thay đổi không đáng kể ở mức độ cá nhân, quốc gia, khu vực hay toàn cầu.

Ít vận động thể chất: Yếu tố nguy cơ lớn

Nghiên cứu đồng thời cho thấy tính nghiêm trọng của các yếu tố nguy cơ thay đổi tùy theo độ tuổi, quốc gia và khu vực. Nguy cơ ô nhiễm trong nhà cao hơn nhiều tại miền Trung, Đông và Tây Hạ Sahara (châu Phi) cũng như tại Nam Á (cao đứng hàng thứ 3) so với Bắc Mỹ, Trung, Đông và Tây Âu (không nằm trong 10 nguy cơ hàng đầu). Ít vận động thể chất là yếu tố nguy cơ nghiêm trọng ở những người trên 70 tuổi. Trên toàn cầu, nguy cơ đột quỵ do hút thuốc lá thụ động giảm nhiều nhất từ năm 1990 đến 2013, đặc biệt là tại các nước phát triển. Tuy nhiên, ở các quốc gia đang phát triển, tỉ lệ giảm thiểu này không đáng kể, chỉ ở mức 3,2%. Bên cạnh đó, nguy cơ đột quỵ do dùng thức uống có đường lại tăng cả ở các nước phát triển và đang phát triển, đặc biệt là ở độ tuổi từ 15 đến 49. Ô nhiễm không khí, ô nhiễm môi trường, hút thuốc lá, cao huyết áp và chế độ thực phẩm không lành mạnh là những yếu tố nguy cơ cao hơn tại các quốc gia đang phát triển so với các nước phát triển trong khi ít vận động là nguy cơ nghiêm trọng hơn ở các nước giàu so với các quốc gia nghèo.

Bình luận về nghiên cứu nói trên, GS Vladimir Hachinski thuộc ĐH Western Ontario (Canada) và TS Mahmoud Reza Azarpazhooh tại ĐH Mashhad (Iran) cho rằng dù người ta đã biết ô nhiễm không khí gây tổn hại phổi, tim và não nhưng mức độ tai hại của mối đe dọa này vẫn còn bị đánh giá thấp. Một trong những tác hại đó là việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch tăng theo quá trình đô thị hóa, đặc biệt là tại Trung Quốc và Ấn Độ. Vào đầu thế kỷ XX, chỉ có khoảng 15% dân số thế giới sinh sống tại các thành phố lớn so với một nửa nhân loại là cư dân đô thị hiện nay. Tại các thành phố, đặc biệt là thành phố lớn, môi trường sống lành mạnh dễ bị đe dọa.