Đó là nhận định của ông Trần Toàn Thắng, Phó Ban Môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh - Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương (CIEM), trao đổi bên lề hội thảo “Từ kinh tế Mỹ đến Đông Nam Á, tiến - lùi cho hội nhập Việt Nam”, vừa được tổ chức tại TP HCM.

Chưa tận dụng hết lợi thế

2017 là năm Việt Nam tiếp tục đẩy mạnh việc hội nhập với rất nhiều hoạt động được triển khai như kết thúc ký kết, phê chuẩn, đi vào thực thi các hiệp định thương mại tự do (FTA) và khuôn khổ hợp tác kinh tế quốc tế với các đối tác thương mại lớn. Cụ thể, FTA với Liên minh Kinh tế Á - Âu chính thức có hiệu lực, FTA Việt Nam - Hàn Quốc, Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) chính thức đi vào hoạt động và đang tiếp tục đàm phán với các đối tác khác.

Đến nay, Việt Nam đã ký 15 FTA với các nước trong khu vực và trên thế giới nhưng các quốc gia trong ASEAN cũng ký kết số lượng FTA tương tự, thậm chí nhiều hơn như Singapore 32 FTA, Thái Lan và Malaysia 21 FTA...

Có điều, theo ông Trần Toàn Thắng, Khu vực Mậu dịch tự do (AFTA) đã được triển khai từ năm 1996 nhưng khi nghiên cứu về lợi ích cho thấy các doanh nghiệp (DN) không tận dụng được nhiều. Trong nghiên cứu gần đây của Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB), cứ 5 DN thì chỉ một DN tận dụng được ưu đãi thuế quan từ các FTA trong khu vực, nguyên nhân có thể do đơn hàng nhỏ nên chi phí để hoàn thiện bộ hồ sơ nhằm hưởng lợi từ FTA còn lớn hơn lợi ích từ thuế mang lại.

So với các nước trong khu vực không hẳn Việt Nam được hưởng lợi kém, thống kê cho thấy chỉ có Indonesia khoảng 43% số DN được hỏi là hưởng lợi, Việt Nam 37% và trung bình các nước khác trong khu vực khoảng 25%. Nói cho cùng, DN Việt khá năng động và tận dụng được lợi thế do AFTA mang lại.

Lợi ích không chỉ là thuế Ảnh: Internet

“Nếu chúng ta nhìn kỹ sau thời điểm AEC được chính thức thành lập, nhiều thông tin cho rằng sẽ đem lại cơ hội lớn cho DN nhưng đến nay mọi thứ vẫn ở mức độ bình bình. Bởi thực tế, ngoài FTA này Việt Nam còn kỳ vọng rất nhiều vào hiệp định thương mại của các đối tác khác vì bản chất hàng hóa trong khu vực ASEAN là cạnh tranh nhiều, tính tương đồng cao nên DN không chú trọng và chú tâm vào thị trường này. Trong khi đó, các nước như Thái Lan lại xem Việt Nam là một thị trường tiêu thụ chứ không phải đối tác hợp tác” - ông Trần Toàn Thắng nói.

Cải thiện môi trường kinh doanh, giảm chi phí

Với các FTA như EU, Liên minh Kinh tế Á - Âu, DN Việt kỳ vọng nhiều hơn nhằm tăng cường thúc đẩy thương mại, đầu tư. Ông Michael Behrens, Chủ tịch Hiệp hội DN châu Âu tại Việt Nam (EuroCham), chia sẻ FTA Việt Nam - EU đi vào thực thi trong khoảng một năm tới sẽ góp phần đáng kể vào kim ngạch thương mại giữa châu Âu và Việt Nam.

Đồng thời, FTA này sẽ thúc đẩy mối quan hệ đối tác lâu dài và liên tục phát triển, hướng tới mục tiêu là một trong những nền tảng thương mại và đầu tư liên tục mạnh mẽ nhất trên thế giới. Việt Nam sẽ trở thành cầu nối 500 triệu người châu Âu với khu vực ASEAN, trung tâm của mạng lưới thương mại toàn cầu cho khoảng 1 tỉ khách hàng. Có điều, để tận dụng được lợi thế từ các FTA, bản thân DN Việt phải đáp ứng được các tiêu chuẩn kỹ thuật mà những thị trường này đặt ra, nhất là về quy tắc xuất xứ.

Một điểm đáng chú ý, theo ông Trần Toàn Thắng, là đừng kỳ vọng quá nhiều vào việc giảm thuế quan sẽ đem lại lợi ích cho kinh tế Việt Nam. Bởi theo chuyên gia này, nếu chỉ nhìn đơn thuần vào FTA đơn lẻ sẽ thấy khác biệt về mức thuế được giảm nhưng phân tích kỹ sẽ thấy lợi ích mang lại chủ yếu nhờ chuyển hướng thương mại do tập trung vào buôn bán với nhau. Và một DN không chỉ có mối quan hệ thương mại với đối tác trong FTA đó mà có rất nhiều DN trong các FTA khác. Do đó, chỉ nhìn vào tác động của giảm thuế quan thì rất nhanh chóng lợi thế này sẽ qua.

Như FTA Việt Nam - EU, đồng thời khu vực này cũng đang đàm phán với nhiều nước khác như Singapore, Thái Lan, Malaysia... Và trong tương lai, lợi ích cắt giảm thuế với EU sẽ không có nhiều và DN phải nhìn nhận được điều này. Lợi ích không chỉ là thuế. Quan trọng hơn đó là cơ hội thay đổi các chuỗi giá trị vì thương mại và đầu tư liên quan đến nhau. DN nên nhìn nhận cơ hội từ phía đầu tư, cộng thêm sức ép tạo ra đối với Chính phủ nhằm cải thiện môi trường kinh doanh, môi trường đầu tư... sẽ giúp chi phí kinh doanh giảm, khi đó lợi ích mang lại cho cộng đồng DN và nền kinh tế mới thật sự nhiều hơn.