Tuy nhiên, cũng không thể không đặt vấn đề về mức độ tương xứng giữa kết quả đạt được với những chi phí đã bỏ ra, cũng như không thể phớt lờ những hệ hụy nghiêm trọng, lâu dài mà nhiều xã, nhiều thôn, nhiều gia đình nghèo phải gánh chịu khi bị huy động đóng góp quá sức.
Theo ĐB Nguyễn Tuấn Anh, cần phải điều tra, thống kê, làm rõ tình trạng nợ đọng xây dựng cơ bản trong xây dựng nông thôn mới ở các địa phương, trong đó cần làm rõ tình trạng người dân bị huy động quá sức để xây dựng nông thôn. Cần phải đặt câu hỏi về cách xây dựng nông thôn mới, nhiều nơi, nhiều chỗ dẫn đến thành tích phô trương, chạy theo chủ nghĩa hình thức,nặng tính phong trào, trong giai đoạn hiện nay còn phù hợp hay không.
"Đặt câu hỏi như vậy không phải để phê bình, truy cứu, mà để tìm ra những chỗ sai, chỗ lệch, những chỗ lãng phí để tập trung nguồn lực vào những điểm cốt lõi của chương trình"- Đại biểu Tuấn Anh bày tỏ.
ĐB đến từ tỉnh Bình Phước cũng đồng tình với quan điểm của Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp Nguyễn Xuân Cường đã phát biểu hôm 3-11, rằng cần phải tháo gỡ những nút thắt về đất đai, theo hướng cần sửa quy định về hạn điền để phát triển nghiệp.
Thiếu sáng tạo, lúng túng
Theo báo cáo giám sát của Ủy ban thường vụ QH, đến ngày 31-12-2015, cả nước có 1.526 xã (chiếm 17,1% tổng số xã) đạt tiêu chí nông thôn mới, bình quân tiêu chí/xã là 12,9 tiêu chí, tăng 8,2 tiêu chí so với năm 2010.
Kết quả thực hiện tại các vùng, miền cũng có sự chênh lệch rõ rệt: số xã đạt tiêu chí nông thôn mới ở Đông Nam Bộ là 46,4%, Đồng bằng Sông Hồng là 42,8%, miền núi phía Bắc chỉ đạt 8,2%, Tây Nguyên đạt 13,2%, Đồng bằng sông Cửu Long đạt 16,7%.
Đến nay, đã có 2.061 xã (chiếm 23%) đạt tiêu chí nông thôn mới, có 27 đơn vị cấp huyện được công nhận đạt tiêu chí nông thôn mới. Sau 5 năm thực hiện, các tiêu chí Chương trình xây dựng nông thôn mới được cải thiện rõ rệt, có mức tăng tích cực so với năm 2011.
Một số tiêu chí đạt cao như quy hoạch (98,74%), an ninh trật tự (93,7%), điện (82,38%), giáo dục (77,86%), thủy lợi (61,37%), thu nhập (56,48%)... Tỷ lệ hộ nghèo khu vực nông thôn giảm từ 17,4% năm 2011 xuống 8,2% năm 2015 (bình quân giảm 1,84%/năm).
Tỷ lệ hộ nghèo ở các huyện nghèo giảm từ 50,07% năm 2011 xuống còn dưới 28% năm 2015. Riêng những xã đã đạt tiêu chí nông thôn mới, mức thu nhập bình quân đầu người tăng từ 16 triệu đồng năm 2011 lên đạt 28,4 triệu đồng năm 2015, tỷ lệ hộ nghèo giảm nhanh từ 11,6% xuống còn 3,6%.
Về nguồn vốn thực hiện Chương trình, trong 5 năm cả nước đã huy động khoảng 851.380 tỉ đồng. Quốc hội đã phân bổ vốn trái phiếu Chính phủ cho Chương trình giai đoạn 2014-2016 là 15.000 tỉ đồng .
Đáng chú ý, để tăng cường quản lý vốn đầu tư, khắc phục tình trạng nợ đọng xây dựng cơ bản, Chính phủ đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo, tuy nhiên, các địa phương vẫn nợ đọng xây dựng cơ bản lớn, có 53/63 tỉnh/thành phố có nợ đọng với số tiền khoảng 15.277 tỉ đồng, cá biệt đã có địa phương mất khả năng thanh toán gây dư luận không tốt trong nhân dân .
Số nợ đọng xây dựng cơ bản lớn tập trung chủ yếu ở khu vực phía bắc (Đồng bằng sông Hồng và Bắc Trung Bộ) là khu vực có phong trào xây dựng nông thôn mới dẫn đầu cả nước, hai khu vực này có số nợ đọng lớn nhất, chiếm tới 75,3% số nợ đọng của cả nước. Tổng số nợ đọng tại các xã đã được công nhận nông thôn mới chiếm đến 46,9% số nợ đọng của cả nước. Số nợ đọng này chiếm 1,8% tổng nguồn lực huy động cho Chương trình và chiếm 5,7% tổng nguồn ngân sách hỗ trợ thực hiện.
Theo đánh giá của báo cáo giám sát, nguyên nhân của những hạn chế, vướng mắc nêu trên, một phần do chưa có chính sách mang tính đột phá, nhất là trong khâu tổ chức lại sản xuất, tích tụ ruộng đất, bảo hiểm sản phẩm nông nghiệp, khắc phục rủi ro thị trường; nguồn vốn ngân sách nhà nước cho Chương trình còn chưa đảm bảo; còn có những hạn chế về năng lực lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức thực hiện của một bộ phận cán bộ, nhất là ở cơ sở còn hạn chế.