Vượt gần 100 km đường rừng, chàng thanh niên Sùng A Thanh (huyện Mường La, tỉnh Sơn La) phải mất hơn 2 ngày đi bộ mới đến được thị trấn Mộc Châu để vui hội. Vừa đến nơi, chàng trai này bộc bạch: “Có xe máy, nhưng mình thích đi bộ hơn vì đi bộ mới đúng theo truyền thống đi chợ tình của người Mông chúng mình”.
Xuống núi... bắt vợ
Sủng A Châu, một thanh niên người Mông ở bản Ba San, xã Yên Châu, cách thị trấn Mộc Châu 80 km, bẽn lẽn kể: “Mình xuống thị trấn để tìm người yêu. Mấy năm trước cũng xuống thị trấn rồi nhưng vẫn chưa tìm được người để lấy làm vợ. Bố mẹ mình cũng xuống thị trấn, cả bản mình cũng xuống hết rồi”. Từ hàng trăm năm trước, đây là thời điểm thanh niên nam nữ Mông xuống núi tìm bạn tình và... bắt vợ.
Từ vài ngày trước, khắp từ khu nông trường bò sữa Mộc Châu cho đến tận trung tâm thị trấn dài hơn 20 km, người Mông đã nô nức đổ về. Đến tối 1 và 2-9, các đôi nam nữ thanh niên Mông đi tìm bạn tình, tán tỉnh nhau diễn ra nhộn nhịp ở khu chợ trung tâm thị trấn. Những cô gái Mông tuổi mới 15-16 bẽn lẽn khi các chàng trai đến tán tỉnh, e lệ nép vào tấm khăn thổ cẩm mới tinh đã được chuẩn bị từ nhiều ngày trước đó. Dù nhiều chàng trai cũng đã chuẩn bị kỹ lưỡng và ăn mặc rất đẹp, nhưng rất nhiều người cũng phải nản lòng, vì họ không thể lọt vào mắt xanh của cô gái nào. Lý A Min, một thiếu nữ Mông vừa tròn 15 tuổi, sau hai buổi tối đi tìm bạn trai mà không thấy ưng chàng nào, nói: “Mình vẫn thấy vui vì được gặp đông bạn bè. Năm nay không tìm được bạn trai thì để sang năm. Mình vẫn còn trẻ mà”. Chợ tình tan sau đêm 2-9, đó cũng là lúc người Mông lên núi trở về bản. Và nếu vẫn còn người thất vọng vì chưa tìm được “ý trung nhân” thì sang năm họ lại hạ sơn đến chợ tình.
Bữa tiệc đoàn viên
Không chỉ có người Mông mà đồng bào các dân tộc khác như Kinh, Thái, Mường cũng đổ về Mộc Châu trẩy hội trong dịp Tết Độc lập. Thậm chí người Mông từ Lào, Trung Quốc, Thái Lan cũng đổ về Sơn La vui Tết cùng người Mông Việt Nam. Bữa tiệc đoàn viên của đại gia đình người Mông đã trở thành truyền thống từ nhiều đời qua và rất tình cờ nó trùng với dịp Tết Độc lập của dân tộc.
Tết giữa năm này là dịp người Mông tự cho phép mình... xả hơi. Nói như những chàng trai, cô gái Mông là “khóa cửa nhà để đi chơi hội”. Anh Sồng Kim ở tận Lào Cai, đã có vợ và 4 con nói: “Từ khi 18 tuổi đến nay, chưa năm nào mình bở lỡ dịp này. Bây giờ có vợ con rồi không được phép tán tỉnh cô gái nào nữa nhưng mình vẫn đến đây để gặp bạn bè cũ, cùng nhau uống vài chén rượu”. Người Mông không ai muốn bỏ qua dịp này, bởi mỗi năm chỉ có một lần để đại gia đình dân tộc Mông trên dải đất hình chữ S được hội ngộ và được hòa chung niềm vui của cả dân tộc.
Cuộc sống của người Mông giờ đây đã khá hơn về vật chất lẫn tinh thần. Lễ hội văn hóa của họ đã được Nhà nước chính thức công nhận là một lễ hội thường niên. Bộ VH-TT-DL tổ chức từ năm 2006, đến năm 2007 tỉnh Sơn La đảm nhận công việc này. Năm nay, khâu tổ chức do huyện Mộc Châu đảm nhận nhưng không khí lại đông vui hơn mọi năm. Người Mông tụ họp đông để trẩy hội từ tối 31-8, đến hết ngày 2-9. Sau đó, tất cả lại quay về với cuộc sống thường nhật.