Hạt mề gà hay còn được gọi là hạt mắc lạng (mác ngoạng), là một trong những loại trái cây đặc sản của vùng núi Sơn La. Tháng 7 hàng năm, tranh thủ lúc nương lúa đang đổ ải, nhiều bà con người Thái ở Sơn La lại rủ nhau lên rừng tìm loại hạt vàng ươm như trứng gà này.
Chị Quàng Thị Ngọc, bản Bó Cón (Chiềng An, TP.Sơn La), người thường xuyên đi tìm hái hạt mề gà chia sẻ: “Cây mề gà sai quả lắm. Nó chỉ mọc hoang ở trong rừng. Cây sống tự nhiên nên cho quả rất ngon và thơm. Mùa này (tháng 7) cây mề gà cho trái nhiều, mỗi ngày tôi cũng kiếm được chục kg. Nhưng phải tranh thủ đi hái nhanh kẻo để già quá nó rụng hết.”
Cây mề gà là loại cây thân gỗ, cao chừng 3-5 mét, lá to, tán rộng, cho bóng mát quanh năm. Quả mề gà mọc thành chùm như cánh quạt. Lúc chín có màu đỏ lựng như ớt trông rất đẹp mắt. Bà con người Thái thường đợi lúc quả nở bung lớp vỏ ngoài, để lộ phần hạt bóng thẫm bên trong thì mới tiến hành thu hoạch vì lúc này là thời điểm hạt mề gà cho chất lượng ngon nhất, hạt to, đều và rất dẻo.
Quả mề gà to bằng nắm tay trẻ con, lúc chín lớp vỏ ngoài tách làm đôi, để lộ phần hạt tròn xoe, trông rất đẹp mắt.
Hạt mề gà sau khi được rửa sạch có thế được chế biến thành nhiều món như luộc, nướng, nấu canh xương…. Nhưng với bà con người Thái thì hạt mề gà vùi tro bếp mới là cách thưởng thức chuẩn nhất. Chỉ cần vùi hạt vào lớp tro nóng còn óng ánh đốm lửa, đợi đến lúc ngửi thấy mùi thơm nực ngập tràn trong căn bếp là dấu hiệu hạt đã chín, có thể lấy ra dùng luôn. Cách chế biến này sẽ giúp hạt chín bằng nhiệt mà không bị mất nước, nên sẽ giữ trọn hương vị vốn có của nó.
Hạt mề gà có hình dạng hơi tròn, to bằng ngón tay cái, lớp vỏ ngoài mỏng màu nâu thẫm.
Hạt mề gà không chỉ hấp dẫn bởi vị ngọt thanh, bùi dẻo như hạt dẻ mà còn bởi cái màu vàng óng như lòng đỏ trứng ẩn sau lớp vỏ đen sẫm.
Cũng theo chị Ngọc, hạt mề gà ăn rất ngon, bùi như hạt dẻ, lại lạ mắt nên không chỉ người dân trong bản mà ở thành thị cũng rất ưa chuộng . Những hôm hái nhiều, nhà ăn không hết, chị lại đem ra chợ bán. Mỗi kg hạt mề gà được bán với giá 20.000-30.000 đồng. Mỗi ngày, chị cũng kiếm được vài trăm thêm thắt chi tiêu.
“Bây giờ những loại quả rừng thế này hút khách lắm vì nó không chỉ ngon, rẻ mà còn rất “sạch”. Có ngày tôi gom 2 tạ hạt mề gà mà vẫn chưa đủ bán cho khách”, chị Trần Thị Hoa, tiểu thương buôn bán hoa quả ở tổ 9 Chiềng Sinh (TP.Sơn La) chia sẻ.