Đầu tháng 12, tạp chí Time gây bàn tán với trang bìa độc đáo: số 2020 bị gạch chéo, cùng dòng chữ "Năm tồi tệ nhất từ trước tới giờ". Với Hollywood và ngành công nghiệp điện ảnh nói chung, thông điệp "Một năm vứt đi", dù có phần cường điệu, cũng không phải quá xa sự thật.

Tháng 1, khi thông tin về một virus lạ ở Vũ Hán (Trung Quốc) dần xuất hiện trên mặt báo, Hollywood đang đứng trước một năm hứa hẹn. Các cây bút điện ảnh nêu danh sách phim triển vọng, dự đoán bom tấn, bom xịt cũng như các giải thưởng. "Ai sẽ thắng Oscar?", "Disney có duy trì thế thống trị phòng vé?", "Cuộc đấu giữa Marvel và DC sẽ thế nào?" là những chủ đề được quan tâm khi đó.

Một dàn bom tấn xếp hàng chờ ra mắt, như Mulan vào tháng 3, No Time to Dienổ súng tháng 4, Fast & Furious 9 lên đường đua vào tháng 5… Marvel Studios sẽ làm nhiệm vụ quen thuộc là khởi động mùa phim hè với Black Widow, rồi tác phẩm sau đó sẽ được đặt lên bàn cân với Wonder Woman 1984 của DC.

Còn ở Cannes (Pháp), loạt váy áo lại tung bay trước dàn nhiếp ảnh gia, vài người gây sốc khi mặc hở hang. Rồi một nhà làm phim sẽ nhận Cành cọ vàng tiếp nối Bong Joon-ho, đi kèm những lời ca ngợi hay tranh cãi nảy lửa hướng vào tác phẩm được vinh danh.

Cơn ác mộng dành cho kinh đô điện ảnh

Nếu một fan điện ảnh nhắm mắt vào tháng 1 và tỉnh giấc vào tháng 12, người đó hẳn choáng váng khi biết Bad Boys for Life của Will Smith đang là phim đạt doanh thu cao nhất năm ở Bắc Mỹ. Cành cọ vàng không thuộc về ai, còn đạo diễn kỳ tài Christopher Nolan đang lên báo chỉ trích Warner Bros. - mái nhà của ông nhiều năm qua - do hãng này muốn phát hành song song các tựa phim mới ở rạp và trên nền tảng trực tuyến HBO Max.

Cách phát hành Wonder Woman 1984 gây ý kiến trái chiều. Ảnh: Warner Bros.

Đó cũng là tin tức đáng chú ý nhất gần đây, khi đại gia Hollywood công bố 17 phim của họ năm 2021 sẽ ra mắt đồng thời tại rạp và trên dịch vụ trực tuyến. Thay vì phải chờ 90 ngày như thông lệ, người dùng HBO Max sẽ tiếp cận nhiều bom tấn tại nhà cùng thời điểm ở rạp.

Bước thử nghiệm cho kế hoạch này là Wonder Woman 1984 - phát hành ngoài rạp và trên Internet cùng lúc ở Mỹ. Hãng Disney thậm chí đã đi trước khi đẩy bom tấn kinh phí 200 triệu USD Mulan lên dịch vụ Disney+ từ tháng 9.

"Chúng ta không còn ở Kansas nữa", Jason Kilar - Giám đốc điều hành của WarnerMedia - chia sẻ về quyết định với Wonder Woman 1984. Cũng như Dorothy trong The Wizard of Oz (1939), Hollywood đang bước vào một thế giới mới, nơi thành công tài chính của một phim không chỉ dựa trên con số phòng vé.

Trong khoảng 8 tháng đầu năm, chiến lược của nhiều hãng vẫn là chờ đợi dịch bệnh qua đi, minh chứng bằng hàng loạt quyết định dời lịch chiếu, đôi khi là vài lần cho một phim. Nhưng đa phần rạp chiếu vẫn trì trệ, trong khi số mở cửa không thật sự ăn khách, do ít phim ra mắt cũng như quan ngại dịch bệnh.

Theo New York Times, thành tích của Tenet hồi tháng 9 (chỉ 57,8 triệu USD ở Mỹ) cho thấy số người đến rạp chưa được như Hollywood kỳ vọng, và tình hình khó có thể cải thiện trong tương lai gần.

Nolan bày tỏ niềm tin vào khả năng phục hồi của rạp phim, chỉ trích Warner Bros. phá vỡ hệ thống phát hành phim lý tưởng. Ảnh: AP.

Rich Greenfield, từ công ty nghiên cứu truyền thông phim Lightshed Partners, cho rằng rất khó đoán đến khi nào khán giả mới lại thoải mái với những rạp chiếu trong nhà. Còn chuyên gia truyền thông Paul Dergarabedian cho rằng đây là năm điên rồ, bước ngoặt lớn nhất trong lịch sử phim ảnh và tạo ra những thay đổi mà bình thường mất đến mười năm.

Đâu là trạng thái "bình thường mới"?

Sự trỗi dậy của hình thức phát hành trực tuyến đã bắt đầu từ nhiều năm qua với tâm điểm là Netflix. Nhưng đại dịch đã tạo ra tình thế tuyệt vời để thúc đẩy quá trình này. Trên mặt báo, Warner Bros. và Disney đều nói cách phát hành hiện tại của họ chỉ là nhất thời.

Dù vậy, theo nhiều nguồn tin, cả hai đang tái tổ chức lại cơ cấu với ưu tiên đặt vào nền tảng trực tuyến. Theo một khảo sát đăng trên Variety, nếu một phim thuộc diện "phải xem" ra mắt cùng lúc ở rạp và các nền tảng có thể xem tại nhà, có 39% khán giả chọn ở nhà.

Nếu nền tảng phim trực tuyến lên ngôi trong thời gian tới, Hollywood sẽ đối mặt với không ít câu hỏi. Đầu tiên, liệu sở thích của khán giả ở mô hình này có khác gì phim chiếu rạp? Những công thức từng làm nên thành công cho bom tấn có còn hiệu quả?

Hồi tháng 6, phim 365 Days của Ba Lan từng gây sốt toàn cầu trên Netflix, dẫn đầu danh sách theo dõi ở nhiều quốc gia. Tác phẩm của đôi đạo diễn Barbara Białowąs và Tomasz Mandes bị đánh giá tệ hại, nặng tính khiêu dâm, với nội dung ngớ ngẩn. Nhưng môi trường trực tuyến dường như đã tạo nhiều cơ hội cho những bộ phim nhỏ kiểu này đạt thành tích đáng nể.

Nếu phát hành song song giữa rạp và nền tảng trực tuyến thành thường quy ở Hollywood, Avengers: Endgame có thể sẽ giữ kỷ lục phòng vé trong một thời gian rất dài. Ảnh: Disney.

Trong khi đó, nếu rạp chiếu suy yếu, liệu giới làm phim còn hướng tới những tác phẩm hoành tráng, tạo ra trải nghiệm độc đáo ở màn ảnh rộng như Avatarhay The Lord of the Rings? Theo Vanity Fair, kể từ khi dịch bệnh hoành hành, nhiều dự án bom tấn vẫn chưa được duyệt sản xuất do quan ngại về kinh phí, địa điểm quay, cũng như khả năng hồi vốn chưa rõ ràng.

Khi cục diện phát hành thay đổi, thang đo thành công phim điện ảnh cũng phải tính toán lại. Trước nay, thành tích phòng vé của phim được xác định khá rõ ràng qua doanh số tại rạp. Nhưng khi những tác phẩm được phát hành trực tuyến hoặc "lai" giữa rạp - trực tuyến, không dễ để so sánh chúng.

Ví dụ, đến nay, chưa có số liệu chính thức nào từ Disney về doanh thu trực tuyến của Mulan. Một chuyên gia phòng vé truyền thống sẽ phải làm nhiều việc nếu muốn so sánh mức độ thành công của nó với Wonder Woman 1984, và kết quả cũng chỉ mang tính tương đối.

Theo Rich Greenfield, chuyên gia truyền thông của LightShed Partners, ngành điện ảnh sẽ bước vào thời kỳ "bình thường mới", và chắc chắn là cục diện của năm 2019 sẽ không quay lại. Ngoài ra, giới quan sát hầu hết đồng ý rằng các chủ rạp sẽ mất dần lợi thế trong "cuộc chiến" với hãng phim.

Trước đây, mỗi phim thông thường có khoảng ba tháng trụ rạp trước khi phát hành trên các nền tảng khác. Suốt nhiều năm, các hãng phim cố rút ngắn thời gian này, trong khi giới chủ rạp đồng lòng ngăn điều đó. Do đại dịch, phía hãng phim có điều kiện để phá vỡ thông lệ, đỉnh điểm là kiểu phát hành song song như Wonder Woman 1984. Khi người dùng dường như ngày càng ưa chuộng xem tại nhà, còn mô hình rạp chiếu tỏ ra dễ bị tổn thương bởi ngoại cảnh, vị thế của giới chủ rạp đang suy yếu.

Cơ hội cho các nền điện ảnh quốc tế?

Giữa lúc Hollywood đang gặp khó, các nhà làm phim ngoài nước Mỹ dường như đang có cơ hội lớn hơn. Giải Oscar và thành công phòng vé của Parasite đầu năm cho thấy người Mỹ đang dần chấp nhận tác phẩm từ các nền văn hóa khác.

Charlie Corwin, CEO của hãng SK Global Entertainment, cho rằng trong dịch bệnh, khán giả trực tuyến đang xem các nội dung đa dạng hơn, đến từ khắp thế giới. Covid-19 đã vô tình đẩy nhanh sự toàn cầu hóa nội dung, thay vì chỉ nước Mỹ giữ vị trí trung tâm sáng tạo như trước.

Phim chiến tranh The Eight Hundred (Bát Bách) ăn khách nhất toàn cầu năm 2020 với 472 triệu USD. Lần đầu một tác phẩm Trung Quốc giữ vị trí này. Ảnh: CMC Pictures Holdings.

Một hệ quả khác của Covid-19 là Trung Quốc đã vượt Mỹ, trở thành quốc gia đạt doanh thu phòng vé cao nhất năm nay. Với chiến dịch chống dịch hiệu quả hơn Mỹ và châu Âu, Trung Quốc có thể mở cửa rạp vài tháng qua. Đến tháng 10, tổng doanh thu phòng vé Trung Quốc đạt 1,988 tỷ USD, vượt 1,9 tỷ USD của Mỹ.

Hẳn nhiên, khoảng cách này sẽ tăng đáng kể khi các số liệu cuối năm được công bố, bởi rạp Mỹ vẫn còn ì ạch. Quốc gia Hoa ngữ hiện chiếm 4 trên 10 phim ăn khách nhất tại rạp năm nay, gồm The Eight Hundred, My People, My Homeland, Jiang Ziya (Khương Tử Nha) và Sacrifice.

Trừ khi tình hình dịch bệnh của hai nước đảo chiều, Trung Quốc nhiều khả năng giữ ngôi thị trường rạp phim số một thế giới trong cả năm 2021. Một điểm đáng ngại khác cho Hollywood là trong một năm qua, khán giả Trung Quốc dường như đã quen việc sống thiếu các bom tấn Mỹ, thay vào đó ngày càng hướng đến những tác phẩm bản địa.

Minh chứng là tuần qua, Wonder Woman 1984 gây thất vọng khi chỉ kiếm được 18,8 triệu USD, đứng thứ hai phòng vé dịp công chiếu tại đây.