Vùng núi nơi tôi lớn lên trồng rất nhiều xoài. Xoài hợp thổ nhưỡng nên tốt đặc biệt: cây nào cũng cao to lừng lững, bung tán tròn xoe như chiếc nơm vĩ đại, xuân về đơm bông vàng ngà hoặc trắng sữa, trái sai lúc lỉu, trĩu cành.
Năm nào xoài được giá người quê tôi mặt mày rạng rỡ bởi có thêm nguồn thu từ một loại cây "trồng chơi ăn thiệt". Vậy nhưng thường cái may mắn ấy không nhiều. Những năm xoài giá rẻ, nhà tôi thu hoạch xoài chủ yếu để nhà ăn và gửi biếu bà con, bạn bè dưới xuôi.
Có lần ông bác từ miền biển lên chơi, mang quà cho gia đình một bọc cá cơm to. Cá cơm trắng đã được phơi khô. Bác bảo: "Để dành trộn gỏi rất ngon". "Trộn với gì?", ba tôi ngạc nhiên. "Trời đất, còn gì nữa? Kia!", bác chỉ tay ra cây xoài tượng đang lủng lẳng những trái rám nắng vàng ươm sau vườn.
Đó là lần đầu tiên cả nhà tôi được thưởng thức món gỏi xoài trộn cá cơm.
Hóa ra món này làm khá dễ, bác hướng dẫn qua một lần là mẹ tôi hiểu ý, làm được ngay. Xoài lựa hái trái già (hơi ưng ửng càng tốt) đem gọt vỏ, xắt sợi nhỏ. Cá cơm cho ít dầu vào chảo rang vàng. Cho cá với xoài băm vào thau, thêm chén mắm ớt đường chanh tỏi trộn đều cùng ít rau thơm. Có nắm đậu phộng rang giã nhỏ rắc lên trên càng ngon. Thau gỏi trộn xong bưng lên, mùi xoài chua quyện cùng hương cá cơm thơm phức khiến ai cũng bất giác tứa nước miếng.
Bẻ miếng bánh tráng nướng giòn xúc gỏi đưa lên miệng: vị ngọt lịm của cá lẫn trong vị ngọt chua của xoài; vị béo bùi của đậu phộng rang gói cùng hương vị thơm cay hăng hắc của tỏi ớt cùng các loại rau thơm. Càng ăn càng "đã". Xong miếng thứ nhất rồi chỉ muốn tiếp ngay miếng thứ hai, miếng thứ ba…
Món này nhâm nhi cùng bánh tráng nướng cực ngon, mà ăn với cơm cũng không tệ. Mùa xoài, mẹ tôi luôn mua cá cơm khô dự trữ. Những hôm bận việc hoặc túng tiền đi chợ, cả nhà tôi lại được ăn cơm với gỏi xoài trộn cá cơm. Con nít vốn ưa mấy món đồ chua ngọt nên đứa nào cũng thò đũa gắp tới tới. Chỉ kẹt nỗi ăn nhiều gỏi không tốt cho bụng dạ nên mẹ tôi không cho ăn thường xuyên.
Từ ngày biết món gỏi xoài trộn cá cơm, khách khứa tới nhà luôn được ba tôi "quảng bá". Đĩa gỏi xoài, cái bánh tráng nướng cùng với chút rượu ngon là đủ để chủ khách khề khà, chuyện trò suốt buổi. Ai cũng khen món gỏi xoài trộn cá cơm của ba tuy "cây nhà lá vườn" nhưng ngon và lạ miệng.
Ba nghe mà mát ruột, cười tít mắt: "Dễ mà, đất mình bạt ngàn xoài, không biết cách chế biến mà ăn cũng uổng…". Đương nhiên tiếp đó sẽ là một bài hướng dẫn chi tiết của ba cho những ông khách thành tâm muốn chế biến món gỏi xoài…