Từ "cổng trời" Hoành Sơn Quan trên đỉnh đèo Ngang, phóng tầm mắt là cả một vùng đất Kỳ Nam, Kỳ Anh, Hà Tĩnh rộng lớn nhưng đáng tiếc, đường lên di tích này dường như bị lãng quên với những dấu tích hoang phế.
Di tích Hoành Sơn Quan tọa lạc trên đỉnh đèo Ngang - Ảnh: NAM TRẦN
Di tích Hoành Sơn Quan hay còn thường được gọi "cổng trời", xây dựng dưới thời Minh Mạng vào năm 1833, nằm trên đỉnh đèo Ngang (ranh giới của hai tỉnh Hà Tĩnh và Quảng Bình), cao hơn 4m với hai bên là cả ngàn bậc thang được đào vào núi.
Vượt ngàn bậc đá uốn lượn, du khách bước đến "cổng trời" phóng tầm mắt về phía trước là cả một vùng đất Kỳ Nam, Kỳ Anh, Hà Tĩnh rộng lớn.
Hoành Sơn Quan là di tích cổ, khi xưa vốn để kiểm soát việc qua lại đèo và mang trong mình vẻ trầm mặc, cổ kính, rêu phong theo thời gian.
Nhưng dường như đã bị lãng quên với nhiều người bởi giờ đã lựa chọn qua hầm đèo Ngang thay vì vượt đèo để rút ngắn lộ trình.
Có chăng chỉ thi thoảng mới thấy từng nhóm bạn trẻ "phượt" bằng xe máy dừng chân đứng lại bên khu di tích này.
Quê ở Quảng Bình, Nguyễn Thị Kim Oanh (22 tuổi, Trường ĐH Y dược Đà Nẵng) cùng bạn đến khu di tích Hoành Sơn Quan trên đỉnh đèo Ngang thăm thú, chụp hình lưu lại những khoảnh khắc bên nhau trước khi dời giảng đường đại học.
Hoành Sơn Quan nằm trên đỉnh đèo Ngang được cả tỉnh Quảng Bình lẫn Hà Tĩnh xếp hạng di tích lịch sử, văn hóa thuộc tỉnh mình. Cả hai tỉnh cũng đều lập hồ sơ trình công nhận là di tích quốc gia nhưng đều không được chấp nhận.
Việc tranh chấp dai dẳng làm cho cả khu vực đèo Ngang được đánh giá có giá trị đặc biệt quan trọng trong lịch sử nhưng vẫn bị lãng quên và hiện nay ''cổng trời'' Hoành Sơn Quan đang bị xuống cấp cùng sự xâm hại đáng tiếc.
Theo sách Đại Nam nhất thống chí, Hoành Sơn có độ dài 81 dặm, đông tây cách nhau 57 dặm, tây đến địa giới Hương Khê 40 dặm, nam đến Quan ải Quảng Bình 49 dặm, bắc đến Cẩm Xuyên 32 dặm - Ảnh: NAM TRẦN
Tấm biển Hoành Sơn Quan bằng chữ Hán trên cổng vòm đá hướng ra phía bắc nay vẫn còn nhưng cũng đã bị vỡ - Ảnh: NAM TRẦN
Hoành Sơn Quan trên đỉnh đèo Ngang được Hà Tĩnh và Quảng Bình xếp hạng di tích lịch sử văn hoá thuộc tỉnh năm 2005 và từng lập hồ sơ xin di tích quốc gia nhưng chưa được công nhận - Ảnh: NAM TRẦN
Theo một vài sách cổ có ghi rằng ở đỉnh Đèo Ngang, hai phía đều có đắp các cấp đá, qua một quãng đường dốc ngắn khoảng 50m, trước cổng phía bắc Hoành Sơn Quan đã thấy gần 100 bậc đá, mỗi bậc dài khoảng 6m, rộng 0,4m - Ảnh: NAM TRẦN
Một nhóm bạn trẻ đi xe máy qua Đèo Ngang và ghé thăm Hoành Sơn Quan - Ảnh: NAM TRẦN