Hơn hai mươi năm trước, giữa xóm chài của làng Thanh Hải, xã Vĩnh Hải, huyện Vĩnh Xương, tỉnh Khánh Hòa và hòn Chồng là một bãi san hô lớn. Xóm chài và hòn Chồng từng là hai nơi giả biển Đồ Sơn để dựng phim dựa theo tiểu thuyết của Khái Hưng.

 

Mỗi khi triều xuống, nước biển cạn, để phơi một bãi đá rộng hàng nhiều mẫu. Người dân trong làng thường xuống biển bắt ốc - loại ốc khi luộc chín chỉ cần vỗ ốc vào một vật cứng là có thể lấy ra cả thịt và một miếng mày cứng tròn nhiều màu. Ở rạn san hô này, mật độ đồn đột phân bố dày đều, nhưng người ta chỉ coi chúng như một loại động vật gớm ghiếc - có người còn gọi là đỉa biển, tránh giẫm phải. Lũ trẻ nghịch ngợm thường lấy que nhọn chọc cho chúng lòi ruột ra, giả chết, lũ trẻ bỏ đi.

 

Giờ đây, do tình trạng khai thác nguyên liệu hầm vôi, bãi san hô ở đây đã bị hủy diệt. Những loài cá quý sống ở rạn như cá ngựa, đồn đột không còn nữa, ngay khi chúng thay tên đổi họ trở thành hải mã, hải sâm. Ngoài biển Khánh Hòa, hải sâm còn tìm thấy nhiều ở Phú Quốc, Côn Đảo và Trường Sa.

 

Hải sâm có một tập tính ngược đời là ngủ hè thay vì ngủ đông như nhiều động vật khác. Vì thức ăn của chúng - những sinh vật nhỏ dưới đáy biển - đã cạn kiệt vào mùa hè khi nước biển ấm lên. Các vi sinh vật này thay đổi vị trí phân bổ dưới nước theo ngày và theo năm, ban ngày nước ấm chúng trồi lên, ban đêm nước lạnh chúng xuống đáy.

 

Mùa hè, tầng trên của nước biển trở nên ấm hơn nhiều do nắng chiếu mạnh. Lúc này các sinh vật nhỏ trồi lên gần bề mặt nước. Trong khi đó, do mẫn cảm mạnh với nhiệt độ, khi nước vượt quá 20 độ C, hải sâm di chuyển xuống đáy biển sâu, nơi không còn vi sinh vật bèn phải ngủ hè.

 

Khác với cá ngựa, hải sâm nằm trong đề tài nghiên cứu cấp Nhà nước “ứng dụng công nghệ sinh học tạo ra các chế phẩm thức ăn chức năng phục vụ sản xuất và đời sống” của GSTS Nguyễn Tài Lương, Viện Công nghệ sinh học Việt Nam. Chế phẩm từ hải sâm và rắn biển cho ra các loại viên nang Hasaton (từ hải sâm) và Rabiton (từ rắn biển) có tác dụng tăng lực mà không gây phản ứng phụ.

 

“Sau khi tập luyện, uống Hasaton, thấy thể lực phục hồi nhanh, có thể tập luyện một ngày ba buổi suốt sáu ngày mỗi tuần… Và dù không ăn nhiều vẫn đủ sức khỏe để thi đấu…”, vận động viên Taekwondo Hồ Nhất Thống cho biết sau khi anh đoạt huy chương đồng Giải vô địch thế giới ở Canada năm 1999.

 

Nhiều vận động viên đi thi đấu đạt thành tích tốt nhờ dùng thuốc Hasaton, Rabiton. Như trường hợp 5 vận động viên đội tuyển võ thuật pencak silat đoạt bốn huy chương vàng, một huy chương bạc tại Brunei. Khi kiểm tra doping, các vân động viên dùng loại tăng lực này đều có kết quả âm tính. Liều dùng các viên nang tăng lực là sáu viên/ngày/người chỉ có giá 6.000 đồng, rẻ hơn dùng gói dinh dưỡng của Mỹ là 8 -10 USD/người/ngày.

 

Theo giáo sư Lương, dùng liên tục trong hai tháng, tác dụng hồi phục và tăng cường thể lực rất rõ rệt, 100% số vận động viên tăng các chỉ tiêu hồng cầu, phục hồi và tăng hàm lượng testosteron trong máu, giảm cholesterol toàn phần, kích hoạt các enzyme bổ trợ chức năng gan, tăng hàm lượng các nguyên tố vi lượng cần thiết trong máu, nâng cao mức hấp thụ oxy, tăng hiệu suất vận động, cải thiện hoạt động trung ương thần kinh trong xử ý tình huống…

 

Các loại thuốc trên đã được áp dụng lâm sàng cho 50 bệnh nhân tại Bệnh viện Bạch Mai, Hà Nội, kết quả là người bệnh hồi phục nhanh, sức khỏe tốt. Từ kết quả này, các nhà khoa học đã áp dụng cho vận động viên tại các trung tâm thể dục thể thao Khúc Hạo, Ba Đình, Liên đoàn điền kinh và bơi lội.

 

Hải sâm rất giàu các axit amin không thay thế, các chất có hoạt tính sinh học và giàu các nguyên tố vi lượng cần thiết cho cơ thể như sắt, đồng trong quá trình tạo máu, làm ổn định thần kinh, tăng quá trình hấp thụ và chuyển hóa đường. Những chế phẩm từ hải sâm còn có một lượng lớn selen, một nguyên tố giữ vai trò tiên phong chống quá trình oxy hóa - nguyên nhân sâu xa dẫn tới lão hóa. Hiện các nhà khoa học mới nghiên cứu 4/20 loại hải sâm ăn được gồm hải sâm trắng, đỏ, nâu, xanh phổ biến ở vùng biển Nha Trang.

 

Trong các nhà hàng, hải sâm cũng được giới thiệu là món ăn tăng lực, bồi bổ nguyên khí, được người Trung Hoa xếp vào bảng bát trân. Phổ biến nhất là món hải sâm cơm cháy.

 

Giáo sư Lương nói: “Việc nghiên cứu thành công chế phẩm hải sâm sẽ mở đường cho nghiên cứu, sản xuất các chế phẩm khác như rắn biển, yến, nhân sâm v.v.”.