25 năm trước, vợ chồng nhà thám hiểm người Anh Howard Limbert đến Việt Nam thám hiểm khu vực Phong Nha (Quảng Bình) và bắt đầu tìm ra Hang Én vào năm 1994. Ông Limbert và các chuyên gia hang động Anh miêu tả Hang Én "rất lớn".
Sau này, Hang Én được công nhận là hang động lớn thứ ba thế giới, có chiều dài hơn 1,6km, gồm 3 cửa, trần hang có nơi cao 100 m, nơi rộng nhất 170 m. Tờ Daily Mail của Anh khi nhận xét về vẻ đẹp còn nguyên Sơ của Hang Én đã so sánh: "Chiều cao của Hang Én có thể tương đương với chiều cao của Vòng quay Thiên niên kỷ – một địa danh nổi tiếng ở London".
Cổng sau của Hang Én với chiều cao 170m
3 năm sau, hang Khe Ry được khám phá và công bố là hang sông dài nhất thế giới đến nay. Dòng nước từ hang Khe Ry và Hang Én gặp nhau ở một điểm, rồi biến mất giữa rừng. Đến năm 2009, Howard Limbert và người đi rừng Hồ Khanh đã tìm ra Sơn Đoòng - hang động lớn nhất thế giới, biểu tượng của vẻ đẹp hoang sơ vẫn đang ngủ yên giữa đại ngàn của Quảng Bình.
Hang Sơn Đoòng có chiều rộng 150 mét, cao hơn 200 mét, chiều dài lên tới gần 9 km, dung tích ước khoảng 38,5 triệu mét khối (tương đương 15.000 bể bơi Olympic) và có chiều cao ngang với một toà nhà 40 tầng.
Để bảo tồn Sơn Đoòng, hiện Quảng Bình chỉ cho phép Oxalis là đơn vị khai thác duy nhất các tour du lịch thám hiểm đi Sơn Đoòng, với mức giá 3.000 USD, và đòi hỏi phải có thể lực đủ tốt để có thể băng rừng, lội suối, đu dây vào trong hang. Hơn thế nữa, hầu hết tour khám phá Sơn Đoòng đều hết chỗ và phải xếp hàng tới hàng năm, những ai muốn khám phá Sơn Đoòng phải chờ nếu có người bỏ tour thì mới đến lượt.
Nhưng có lẽ không nên chờ lâu như vậy để khám phá vẻ đẹp của các hang động của Quảng Bình. Hiện tại Oxalis đã mở các tour khám phá Hang Én, Hang Tiên, Hang Va, Tú Làn với các cấp độ khác nhau (2 ngày 1 đêm, 3 ngày 2 đêm) để tăng sự lựa chọn cho những ai muốn thử thách và khám phá.
Hang Én
Hang Én cách Sơn Đoòng chỉ 2km, muốn thám hiểm Sơn Đoòng phải đi qua Hang Én. Nên nếu chưa đủ điều kiện đi Sơn Đoòng, có thể khám phá Hang Én trước.
Điều đầu tiên phải nhấn mạnh, người viết không phải là người có sức khoẻ quá tốt. Trước ngày đi Hang Én, người viết khá lo lắng về quãng đường 13km đi bộ xuyên rừng và vượt qua 30 con suối để vào được Hang Én. Nhưng những gì nhận được thật ngoài sức tưởng tượng!
Giá tour khám phá Hang Én 2 ngày 1 đêm là 7,5 triệu đồng. Một tuần Oxalis tổ chức 3 tour đi Hang Én vào ngày 2,4,6, hầu hết các tour đều mở. Đoàn của người viết ngày hôm đó có 16 người, Oxalis bố trí 2 hướng dẫn viên (guide) và 14 porter (người khuân đồ) đi kèm, bữa trưa và bữa tối đều do Oxalis chuẩn bị, và trong suốt cuộc hành trình, không một mẩu rác nào - kể cả một mảnh giấy kẹo - bị bỏ lại trong rừng.
8h sáng, xe của Oxalis sẽ đón đoàn tại khách sạn và đưa về "đại bản doanh" để hướng dẫn lịch trình cũng như bố trí việc gửi đồ cho porter.
Từ trụ sở của Oxalis, ôtô sẽ mất khoảng 1h đi vào sâu trong khu vực rừng Phong Nha, từ đó đi bộ xuyên rừng khoảng 3,5km để đến bản Đoòng.
Bản Đoòng có 8 ngôi nhà, với khoảng 32 người. Ở đây cách biệt hoàn toàn với thế giới bên ngoài, để đi đến đây bắt buộc phải đi bộ xuyên rừng. Tuy nhiên, nhờ sự hỗ trợ từ Nhật Bản, bản Đoòng vẫn có điện và nước sạch, đoàn sẽ dừng lại ăn trưa và có thể mua nước. Các porter sẽ mang hộ mỗi người 3kg, nên không quá lo lắng trong việc vác nặng đi trong rừng.
Từ Bản Đoòng, để đến được cửa Hang Én sẽ mất khoảng 4h đi bộ. Tại cửa hang, hướng dẫn viên của Oxalis sẽ đưa cho bạn một chiếc mũ bảo hộ có gắn đèn và một găng tay để có thể bám vào các vách đá trong hang.
Sau một ngày đi rừng, ai cũng mệt mỏi, để vượt qua vách đá ngổn ngang cao sừng sững là điều không dễ dàng. Nhưng khi nhìn thấy dòng sông màu ngọc bích chảy trong hang, ở bờ bên kia là bờ cát thoai thoải, với ánh nắng chiều xiên xuống từ cửa hang, thì ai cũng phải thốt lên: "Thật không thể tưởng tượng nổi mẹ thiên nhiên có thể tạo ra những tuyệt tác đẹp như vậy!".
Tour đi Hang Én không yêu cầu người thám hiểm phải biết bơi. Sẽ có áo phao để tận hưởng dòng nước mát lành trong Hang Én mà không cần phải biết bơi. Sông có chỗ sâu 10m, và người viết tin rằng, cái cảm giác được thả mình trong dòng nước lặng trong Hang Én là một cảm giác rất thú vị.
Oxalis sẽ chuẩn bị bữa tối cho đoàn. Đoàn porter sẽ mang thức ăn từ ngoài vào để đảm bảo mọi người có một bữa ăn tươi trong hang, thậm chí bình gas cũng được vác vào tận trong hang. Nhưng mọi thứ sẽ được mang đi mà không để lại một mẩu rác nào, cũng như không làm ô nhiễm các con suối.
Bữa tối được các nhân viên Oxalis chuẩn bị
Sáng hôm sau, đoàn sẽ leo qua một vách đá dựng đứng để sang phía bên kia của Hang Én. Mọi thứ tối om, chỉ có ánh sáng leo lắt chiếu từ chiếc đèn trên mũ của mỗi người thám hiểm. Trong một không gian rộng lớn với trần cao 120m, Hang Én vẫn đang ngủ yên trong lòng của rừng quốc gia Phong Nha.
Các thạch nhũ vẫn đang được hình thành trong lòng Hang Én, sau hàng triệu năm dòng chảy của sông suối tạo nên hang động lớn thứ ba thế giới này, thạch nhũ vẫn đang được tạo ra nhờ từng giọt nước chảy chậm rãi từ trên vòm hang xuống.
Đi bộ khoảng 1,6km, là thấy cửa hang thứ hai của Hang Én, với vòm cao 170m, cảnh vật ở đây thực sự sẽ làm du khách choáng ngợp bởi sự hùng vĩ của thiên nhiên. Nơi đây đã được đạo diễn Joe Wright mang đến Hollywood thông qua bộ phim về Peter Pan và vùng đất Neverland.
Cuộc thám hiểm Hang Én chỉ dừng lại sau 2 ngày 1 đêm, nhưng đã để lại những ấn tượng sâu sắc cho những người đã đặt chân đến đây. Và điều ai cũng cảm nhận được sau chuyến đi, là cần phải bảo tồn và giữ cho Hang Én cũng như Sơn Đoòng vẻ đẹp hoang sơ như hiện tại.
Việc khai thác du lịch để tạo công ăn việc làm cho người dân Quảng Bình có thể tính đến nhưng phải được thực hiện một cách nghiêm túc để không làm tổn hại đến thiên nhiên và phải được thực hiện bởi những đội ngũ chuyên nghiệp. Bởi đây không chỉ là tuyệt tác của Quảng Bình, của Việt Nam mà còn là tuyệt tác của thế giới. Hiện tại, các tour khám phá hệ thống hang động tại Quảng Bình đã có nhiều khách Việt Nam tham gia, trước đó, hầu hết khách đăng ký là người nước ngoài.