Ca sĩ Lê Thiện Hiếu miêu tả trong bài hát Ông bà anh về chuyện hẹn hò ngày xưa bằng những lời: "Ông bà anh đưa nhau đi khắp phố xa. Ông mua tặng bà anh một đóa hoa. Những dòng thư tay viết vội, những lời ngây ngô đầu môi...".
Những gì đã xảy ra để khiến một người trẻ cho rằng đó chỉ còn là chuyện của ông bà ngày xưa?
Hẹn hò là việc giao tiếp với mục đích đánh giá, thiết lập hay duy trì mối quan hệ tình cảm lãng mạn giữa các cá nhân. Nó được đánh dấu bằng "buổi hẹn đầu tiên" và thường kết thúc bằng hôn nhân hoặc chia tay.
Dù thay đổi theo từng giai đoạn lịch sử, nhưng hẹn hò luôn là một mắt xích quan trọng trong một chuỗi thiết chế tình bạn, tình yêu, kết đôi, hôn nhân, gia đình, sinh sản... Hẹn hò phát triển theo hướng ngày càng nhanh hơn, nhiều lựa chọn hơn dựa trên các tiến bộ công nghệ phục vụ giao tiếp của từng thời đại.
Xưa là hát đối, giao duyên, câu lạc bộ, hội nhóm, mục "thư bồ câu" trên các báo giấy, phát thanh, trang web trực tuyến, phòng chat, nay ắt phải là các ứng dụng hẹn hò trên thiết bị di động.
Các nền tảng của hẹn hò trực tuyến không quá mới. Năm 1991, mạng toàn cầu (world wide web) chính thức được giới thiệu với công chúng và chỉ 5 năm sau, dịch vụ hẹn hò trực tuyến đầu tiên ra đời (Match.com, tới nay vẫn hoạt động). Gần đây là các chương trình hẹn hò của truyền hình thực tế, với trọng tâm ưu tiên là trải nghiệm của khán giả.
Hẹn hò online chỉ thực sự phổ biến với sự phát triển của điện thoại thông minh (smartphone), kết nối Internet và định vị toàn cầu (GPS). Sự bùng nổ của các smartphone giá rẻ hỗ trợ ứng dụng bên thứ ba đã khai sinh khái niệm hẹn hò qua ứng dụng di động.
Triệu người quen, mấy người hẹn hò?
Việc dễ dàng tiếp cận các công nghệ mới khiến những thói quen con người có thể dễ dàng thay đổi, trong đó có hẹn hò. Bạn mở ứng dụng lên, điện thoại xác định vị trí địa lý của bạn và hiển thị danh sách những người khác cũng đang dùng ứng dụng theo thứ tự khoảng cách, hoặc lọc theo bất kỳ điều kiện bạn yêu cầu về tuổi tác, giới tính, chiều cao, cân nặng, sở thích... tùy việc bạn dùng phiên bản miễn phí hay trả phí.
Ngoài nhanh hơn, hẹn hò qua ứng dụng di động còn làm giao tiếp trở nên gần gũi, thực tế hơn. Nếu mẩu đăng tin tìm bạn trên báo giỏi lắm có vài trăm ngàn người đọc, một trang giới thiệu cá nhân trên website hẹn hò có 1.000 người click vào thì giờ đây bạn chỉ cần quan tâm tới 100 người gần nhất đang ở xung quanh mình.
Những thông tin trao đổi giữa hai người không cần thông qua trung gian, thuật toán tự lọc theo yêu cầu của bạn, tính năng "chặn" luôn sẵn có và một cuộc gọi video cũng chỉ trong tầm một ngón tay.
Thay vì phải mở hộp thư, hay kiểm tra email, các tin nhắn, hình ảnh chạy thẳng tới bạn. Không thể phủ nhận với những tính năng đầy hấp dẫn đó, những người hồ nghi nhất về hẹn hò "ảo" cũng phải tò mò về nó.
Và khi Tinder - cái tên nổi tiếng nhất - thống soái thế giới hẹn hò online, khái niệm "quẹt trái, quẹt phải" phổ biến rộng rãi và thành một phần ngôn ngữ hằng ngày của giới trẻ, là từ chỉ chính cách dùng ứng dụng này: quẹt trái "cho qua" người bạn không thích và quẹt phải "giữ lại" đến khi cả hai cùng "quẹt phải" nhau để bắt đầu nói chuyện.
Năm 2012, khi tôi trình bày giới thiệu ứng dụng hẹn hò dành cho người đồng tính trong một hội thảo liên quan, hầu hết đều vô cùng ngạc nhiên khi biết người đồng tính tại Việt Nam có thể dùng một ứng dụng "thú vị" đến như vậy.
Lúc đó, các ứng dụng hẹn hò cho các cặp đôi khác giới còn chưa phổ biến, trong khi rất nhiều người đồng tính đều từng biết tới công nghệ này. Bên cạnh các câu chuyện cảm động hay thú vị về việc tạo nên các cặp đôi yêu xa, mối quan hệ lâu dài hay chắp cánh cho nhiều cuộc hôn nhân, các ứng dụng này cũng hay bị chỉ trích vì là công cụ cho việc quan hệ tình dục bừa bãi.
Rất thú vị khi quan sát các nền văn hóa khác nhau lựa chọn, gắn nhãn các ứng dụng hẹn hò cũng khác nhau. Một vài nơi xem ứng dụng này chủ yếu tìm bạn tình một đêm, nhưng cũng ứng dụng đó ở nơi khác lại được xem là tìm bạn tâm sự, chia sẻ tình cảm.
Chuyện tình dục, đồng tính, nữ quyền
Nếu chỉ nhìn các ứng dụng hẹn hò như một công cụ kết bạn, làm quen, tìm người yêu thì chúng ta đang cố tình lờ đi một trong những mục đích chính mà nhiều người sử dụng nó: tình dục, hay "tình một đêm".
Việc coi chuyện này như là mặt trái của hẹn hò trực tuyến là không chính xác vì đối với nhiều người, đó là lý do họ sử dụng công nghệ này chứ không phải là hậu quả của nó. Mặt khác, cũng không công bằng khi nhận định đây là sự lạm dụng công nghệ vì bất kỳ hình thức hẹn hò nào khác, dù có dùng công nghệ hay không, cũng luôn có những người hẹn hò vì mục đích tình dục.
Có nhiều lý giải cho việc này. Thứ nhất, cộng đồng người đồng tính vốn vẫn còn chịu nhiều định kiến và kỳ thị, tìm thấy ở các ứng dụng này một môi trường an toàn, thân thiện, nhất là nhiều ứng dụng chỉ dành riêng cho người đồng tính nam, đồng tính nữ.
Thứ hai, sử dụng ứng dụng hẹn hò dành riêng cho người đồng tính giúp làm giảm khả năng "thích sai đối tượng" xuống mức thấp nhất, vì bạn không phải đoán xem người mình thích có phải người đồng tính hay không.
Nhiều người đồng tính sử dụng ứng dụng hẹn hò nhưng chưa bao giờ hẹn hò qua ứng dụng, mà họ chỉ muốn biết có những người đồng tính nào xung quanh mình và bớt cảm thấy đơn độc hơn.
Một vài ứng dụng còn được tạo ra để giải quyết các mặt hạn chế của hẹn hò online, như đàn ông thường quá thô lỗ khi tiếp cận người phụ nữ họ mới biết trên mạng, hay rò rỉ các thông tin gây nguy hiểm cho phụ nữ.
Bumble là ứng dụng chỉ cho phép phụ nữ là người bắt đầu cuộc trò chuyện khi cả hai người "khớp" với nhau, và người nam có 24 giờ để người nữ quyết định có muốn nói chuyện hay không.
Ở một góc độ nào đó, những ứng dụng, tính năng này có ý nghĩa sâu sắc hơn là một công cụ hẹn hò, nó trao quyền và tạo cảm giác bình đẳng, tự do hơn cho các nhóm yếu thế.
Tương lai của hẹn hò online
Lĩnh vực ứng dụng hẹn hò được dự đoán là một thị trường trị giá 12 tỉ USD trước năm 2020. Cơ sở cho dự đoán này dựa trên các thông tin như gần một nửa người sử dụng Internet là người độc thân, và 20% số người được nghiên cứu cho biết họ sẵn sàng thử sử dụng các ứng dụng hẹn hò.
Trong một cuộc sống áp lực, bận rộn và hẹn hò truyền thống ngày càng trở nên đắt đỏ, tốn thời gian, công sức thì các ứng dụng hẹn hò online giúp tiết kiệm tất cả những thứ đó. Nó tạo cảm giác làm chủ các lựa chọn hơn, nhưng đồng thời cũng đưa ra quá nhiều lựa chọn.
Thực tế các nền tảng công nghệ, thuật toán mà ứng dụng hẹn hò online hiện đang sử dụng đã có từ lâu (Internet, GPS, hệ điều hành), trong tương lai khi trí thông minh nhân tạo được áp dụng triệt để hơn, chúng ta sẽ lại đón chờ những sản phẩm mới. Facebook gần đây rục rịch về tính năng hẹn hò của họ, tận dụng nguồn dữ liệu khổng lồ mà họ có sẵn từ người dùng để đánh giá tốt hơn mức độ tương đồng các sở thích, quan điểm, thậm chí là niềm tin triết lý, kinh nghiệm sống.
Trong phim truyền hình viễn tưởng Black Mirror, có một tập phim mà con người chỉ cần sử dụng thiết bị tìm bạn đời, trí tuệ nhân tạo tự tạo ra hàng ngàn tình huống sẽ xảy ra trong đời sống thực, từ đó loại bỏ tối đa khả năng tan vỡ của mối quan hệ và chỉ có những cặp đôi mà tỉ lệ hạnh phúc bên nhau của họ là gần 100% mới được giới thiệu cho nhau.
Chúng ta nên mừng vui hay rùng mình trước viễn cảnh này? Con người nên tiếp tục hồi hộp, lo lắng cho mỗi buổi hẹn đầu, chờ đón những lãng mạn bất ngờ hay biết tất cả về nhau trước khi kịp chào nhau ngoài đời thực, và vì thế cuộc hẹn hò sẽ phải chứa những nội dung khác?
Trong lĩnh vực hẹn hò trực tuyến, người đồng tính (yêu người cùng giới) là nhóm đặc biệt tích cực sử dụng hơn người khác giới. Theo nghiên cứu năm 2017 của Viện Kinsey và Clue trên 140.000 người tại 198 quốc gia, tỉ lệ người đồng tính sử dụng ứng dụng hẹn hò (49%) cao gần gấp đôi so với người khác giới (28%).