Người Khơ Mú (Thanh Hóa) với phong tục ngủ thăm và tổ chức 2 lần cưới.
Ngủ thăm nhưng không được làm chuyện vợ chồng
Khác với những chàng trai người Mông muốn có vợ phải trải qua các phiên chợ tình để bắt vợ, người Khơ Mú ở xã Tén Tằn (huyện Mường Lát, Thanh Hóa) lại kết tóc trăm năm bằng cách trải qua những lần ngủ thăm. Ngủ thăm theo tiếng người Khơ Mú là non giám.
Khi đến tuổi cập kê, các cô gái ở đây được bố mẹ cho ra ở riêng tại chòi gần nhà. Chàng trai nào muốn tìm hiểu thì đến tán tỉnh và ngủ cùng cô gái.
Sau đêm ngủ thăm, nếu cô gái đồng ý sẽ buộc vào tay chàng trai một sợi chỉ đỏ để hứa hẹn ngày cưới. Nếu không đồng ý, chàng trai sẽ nhận được sợi chỉ màu đen và từ đó phải xem cô gái như em kết nghĩa.
Ông Pít Văn Thòng, bản Đoàn Kết (xã Tén Tằn, huyện Mường Lát, Thanh Hóa) cho biết, theo phong tục của người Khơ Mú, sợi chỉ màu đỏ tượng trưng cho sự sống. Trao sợ chỉ màu đỏ, đồng nghĩa với việc cô gái phó thác số phận mình cho chàng. Sợi chỉ màu đen là tượng trưng cho sự đồng cam cộng khổ, hoạn nạn có nhau.
Trong đêm ngủ thăm, đôi trai gái sẽ kể cho nhau nghe những câu chuyện của quá khứ để cùng nhau cảm thông, chia sẻ. Họ không dám làm điều gì khác vì những quy tắc của bản làng đã ràng buộc họ.
“Nếu trong lần ngủ thăm, họ làm chuyện người lớn thì người con gái sẽ bị làng đuổi vào rừng sinh nở còn người con trai sẽ bị bắt vạ 3 con trâu và 3 nương lúa. Ngoài ra, chàng trai ấy phải làm không công cho nhà cô gái 3 năm”, ông Thòng nói.
Con gái bà Cút Thị Nến đã từng là nạn nhân của tục lệ này. Chị bị làng đuổi vào rừng khi mang bầu khi ngủ thăm cùng một công nhân miền xuôi. “Khi cái bụng to lên, cậu công nhân kia thì biến mất nên làng không bắt vạ được", bà Nến nói về số phận người con gái của mình.
Cưới hai lần mới được làm vợ chồng
Sau khi nhận được sợi chỉ màu đỏ từ tay cô gái, chàng trai sẽ về thông báo để gia đình mang trầu cau sang nhà cô gái xin ngày cưới. Khác với các dân tộc khác, để thành vợ chồng, người Khơ Mú phải trải qua hai lần cưới.
Họ tổ chức đám cưới giả tại nhà gái và đám cưới thật tại nhà trai, cả hai đám cưới này đều do nhà trai lo liệu. Phía nhà gái chỉ lo chăn chiếu, quần áo để tặng quà cho bố mẹ chồng và anh em chồng.
Trong lễ cưới của người Khơ Mú không thể thiếu màn khua Loóng của các chàng trai cô gái
Tại đám cưới giả, nhà gái không thách cưới mà chỉ đưa ra con số khách mời để nhà trai chuẩn bị cỗ. Ngoài ra, nhà trai phải chuẩn bị một con lợn sống, số lượng cân phụ thuộc vào số anh em của cô dâu. Nếu như nhà cô dâu có 4 anh em thì con lợn phải nặng khoảng 40kg.
Sau ngày cưới giả, chàng trai phải ở rể đến khi có tiền tổ chức đám “cưới thật” mới được phép đón cô dâu về. Lúc ấy, cô dâu mới chính thức là người nhà trai, được con ma nhà trai chấp nhận.
Nếu chàng trai không có tiền để tổ chức đám cưới thật thì phải ở rể, đứa con đầu lòng sinh ra mà vẫn chưa tổ chức được đám cưới thật thì sẽ mang họ mẹ. Chính vì vậy, mới có chuyện, nhiều gia đình ở xã Tén Tằn dù 2 anh em ruột nhưng lại mang họ khác nhau.
Trong đám cưới thật, chú rể phải cõng cô dâu đi mời rượu tất cả anh em trong gia đình mình. Những người được mời rượu sẽ cho cô dâu và chú rể một ít tiền để làm vốn.
Ngoài ra, trong ngày cưới không thể thiếu tiết mục khua loóng. Mọi người dùng chày gỗ gõ lên một cái máng dài (gọi là loóng), tạo ra bản nhạc khác nhau. Trong đám cưới giả số lượng người tham gia khua loóng là 9, và đám cưới thật là 7.
Ông Hà Văn Hoàn - Chủ tịch UBND xã Tén Tằn cho biết, phong tục ngủ thăm và hai lần cưới là nét văn hóa lâu đời của người Khơ Mú. Phía chính quyền đã vận động bà con cải tiến phong tục, bỏ bớt những hủ tục lạc hậu để xây dựng cuộc sống tốt đẹp hơn.
“Chúng tôi cũng tạo điều kiện để bà con vay vốn phát triển sản xuất nên hiện nay, chỉ sau đám cưới giả một đến hai ngày là chàng trai có thể đón vợ về làm đám cưới thật”, ông Hoàn nói.