Chuyện tượng Trần Hưng Đạo thay thế Hai Bà Trưng canh giữ bến Bạch Đằng
Tượng Trần Hưng Đạo hiện nay - Ảnh: Hoàng Nam
Mỗi khi đi ngang qua công trường Mê Linh, quận 1, người ta sẽ bắt gặp hình ảnh Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn đứng trên một bệ đá cao, oai phong chỉ tay về phía bến Bạch Đằng, bên cạnh là những tòa nhà cao tầng mọc lên san sát.
Nhưng ít người biết ở vị trí này đã vài phen đổi tượng. Từ thời Pháp thuộc, công trường này đã được xây dựng và đặt tên Rigault de Genouilly, tên của Đô đốc thủy quân người Pháp và từng là Thống đốc Nam Kỳ. Khi ấy chính quyền cũng đặt một bức tượng của viên đô đốc - thống đốc tại công trường.
Sau khi người Pháp rút khỏi Việt Nam một thời gian, năm 1962, chính quyền ông Ngô Đình Diệm đã thay thế bằng tượng Hai Bà Trưng để vinh danh hai nữ tướng đầu tiên trong lịch sử dân tộc. Người Sài Gòn thời bấy giờ vẫn quen gọi tượng đặt ở nơi này là tượng Hai Bà.
Tuy nhiên, sau khi chính quyền Ngô Đình Diệm sụp đổ, một số người đã đến giật đổ bức tượng vì cho rằng tượng được điêu khắc có nét giống mẹ con bà Trần Lệ Xuân - phu nhân của cố vấn Ngô Đình Nhu.
Trụ tượng bỏ trống, mãi 5 năm sau, đến năm 1967, tượng Trần Hưng Đạo mới được thiết kế và dựng thay thế, đặt ngay trên trụ ba chân mà trước đó đã dùng để đặt tượng Hai Bà. Kể từ đó, qua nhiều biến cố lịch sử, tượng Hưng Đạo Vương vẫn sừng sững tồn tại như một phần không thể thiếu của Sài Gòn.
Ngay tại vị trí tượng Trần Hưng Đạo bây giờ, trước kia là tượng Hai Bà Trưng (Ảnh tư liệu)
Tượng Phù Đổng Thiên Vương - một chú bé con
Ở quận 1, ngoài tượng Trần Hưng Đạo, còn có một bức tượng vô cùng nổi tiếng khác là tượng Phù Đổng Thiên Vương nằm tại ngã sáu đầu đường Nguyễn Trãi. Tượng nổi tiếng đến mức tên tượng trở thành tên của cả một giao lộ, bùng binh, người dân thường gọi là "ngã sáu Phù Đổng".
Tượng Thánh Gióng được dựng năm 1966, tức là đã tồn tại hơn 50 năm qua cùng với đời sống của người Sài thành. Bên cạnh đó, bức tượng còn có một chi tiết mà nếu không phải cư dân sống ở khu vực này sẽ ít khi có thể để ý: Thánh Gióng cầm cây tre, ngồi trên lưng ngựa sắt vẫn còn là một chú bé, khác với truyện Phù Đổng Thiên Vương được truyền miệng trong dân gian, với Thánh Gióng lớn nhanh như thổi, khi sứ giả mang ngựa sắt, giáp sắt… đến thì chú bé vươn vai đứng dậy trở thành một tráng sĩ cao lớn để đi đánh giặc ngoại xâm.
Nhưng chính nhờ sự khác này mà bức tượng Phù Đổng Thiên Vương ở Sài Gòn đã trở nên đặc biệt, đồng thời với việc nhấn mạnh truyền thống yêu nước, quyết tâm bảo vệ đất nước trước quân xâm lược, dù chỉ là một đứa trẻ cũng có thể vì quê hương mà đánh giặc.
Tượng An Dương Vương chia ranh giới hai quận
Tượng An Dương Vương trên nút giao thông nhộn nhịp - Ảnh: Hoàng Nam
Trải qua nhiều năm tháng chịu sự bào mòn của thời gian, nhưng bức tượng An Dương Vương cầm nỏ, đặt trên đỉnh cột trắng cao vút tọa lạc giữa ngã sáu Nguyễn Tri Phương vẫn giữ nguyên dáng vẻ vững chãi, chắc chắn, thẳng lên bầu trời.
Trước năm 1975, tượng An Dương Vương được coi là biểu trưng cho Thánh tổ của binh chủng công binh thuộc quân đội VNCH. Sau 1975, tượng đóng vai trò là cột mốc quen thuộc không chỉ với người dân trong khu vực mà cả với những bác tài xế lưu thông từ 6 ngả đường, nhờ chiều cao và vị trí nổi bật của nó.
Một cụ già sống tại khu vực này bảo: "Tui gắn bó với bức tượng từ những năm thiếu niên. Ngày trước khi mới được dựng, cột tượng mang màu trắng trông bắt mắt lắm, chỉ cần đi từ xa về hướng ngã sáu là nhận ra ngay. Tiếc là sau nhiều năm không còn giữ được màu trắng nguyên thủy nữa".
Một điểm đặc biệt khác là tượng An Dương Vương nằm trên ranh giới giữa quận 5 và quận 10, cũng là ranh giới mang tính tương đối giữa hai khu người Hoa và người Việt. Chính vì điều này, bức tượng cũng đồng thời trở thành nơi giao nhau giữa hai khu vực văn hóa đặc sắc của Sài Gòn.
Tượng Trần Nguyên Hãn ở khu trung tâm
Tượng Trần Nguyên Hãn lúc chưa bị di dời - Ảnh: Hoàng Nam
Được dựng từ năm 1965, tượng danh tướng Trần Nguyên Hãn cưỡi ngựa đứng trên một bệ đá cao tại vòng xoay trước chợ Bến Thành đã trở thành hình ảnh khó quên với người dân sống ở Sài Gòn suốt nhiều thập niên. Nhưng câu chuyện về bức tượng lại chính là một câu chuyện buồn.
Từ 4 năm trước, nhằm phục vụ việc thi công nhà ga metro Bến Thành - Suối Tiên, tượng đã được di dời khỏi vị trí trước chợ Bến Thành và đưa vào bảo quản tại công viên Phú Lâm, quận 6. Trong ấn tượng của những người trẻ, những người vừa tới thành phố sinh sống hay khách du lịch, giờ nơi này chỉ còn là một công trường thi công khổng lồ với hàng rào chắn và tiếng máy móc hoạt động bên trong. Đáng buồn hơn, sau nhiều năm chịu tác động của môi trường, tượng đã có dấu hiệu xuống cấp.
Ngày nay, khi ghé thăm công viên Phú Lâm, người ta cũng không còn nhìn thấy bức tượng, vì công trình cũng bị phủ một lớp bạt để che chắn, bảo quản và nằm lặng lẽ trong một góc khuôn viên. Theo lời người chăm sóc cây cảnh của công viên, bức tượng ngày trước được làm bằng xi măng.
Dù đã được trùng tu một vài lần nhưng vẫn gặp phải tình trạng xuống cấp do vật liệu làm tượng có tuổi thọ và độ bền không cao. Chỉ hy vọng sau khi tuyến metro được xây dựng xong, bức tượng sẽ được trùng tu và lại được trở về với vị trí khi xưa, tiếp tục chứng kiến sự thay đổi và phát triển của thành phố.