Đó là khoảng thời gian cuộc sống của gia đình tôi còn khó khăn, mạ phải đi buôn xáo để chạy từng bữa ăn qua ngày. Ở nhà chị em chúng tôi tự túc quán xuyến mọi việc, từ giặt giũ, dọn dẹp đến nội trợ, chăm sóc lẫn nhau. Nhiều khi những ngày liền mâm cơm chị gái tôi nấu chỉ lặp đi lặp lại "độc nhất" mỗi dĩa xơ mít xào tóp mỡ, vậy mà ai nấy đều ăn ngon lành. Có hôm ăn đến ê bụng, nhưng rồi đến ngày sau chỉ cần ngửi thấy mùi thơm dịu của xơ mít chín từ gian bếp tỏa ra thì đứa nào đứa nấy lại chép miệng liên hồi.
Xơ mít phải chọn những xơ dày cơm, vàng ngon, sau đó xé nhỏ và mang phơi nắng cho héo
Người dân quê tôi hay gọi vui món xơ mít xào tóp mỡ là "món ăn nhà nghèo". Bởi lẽ 2 thứ nguyên liệu chính của món ăn là xơ mít và tóp mỡ đều là những vật phẩm bỏ đi lại được tận dụng để chế biến thành thức ăn. Hơn nữa, món ăn này còn là món "chữa cháy" cho nhiều gia đình ở quê tôi trong lúc nghèo khó.
Ngoài xơ mít xào tóp mỡ, người dân ở Bình - Trị - Thiên còn tận dụng thêm thứ nguyên liệu này để biến tấu thành các món ăn như: xơ mít kho cá, xơ mít kho thịt, xơ mít nấu canh...
Nói chung, những món này đều có một vị ngon riêng biệt, nhưng vì lúc đó gia cảnh khó khăn, không có tiền mua thêm các nguyên liệu thịt, cá để kết hợp chế biến nên chị gái tôi chỉ nấu mỗi món xơ mít xào tóp mỡ. Lâu lắm mới đổi khẩu vị bằng một nồi xơ mít kho với cá biển. Chính vì thế món xơ mít xào tóp mỡ đọng lại trong ký ức của chúng tôi sâu đậm hơn hết, từ cách chế biến đến hương vị.
Nhớ lại ngày ấy, cứ vào độ tháng 4 đến tháng 9 dương lịch, ở khu chợ huyện nơi tôi sống, mít bán rẻ lắm, mỗi quả chỉ có giá vài nghìn đồng. Vì thế, sau khi bán hết đấu gạo, mạ tôi thường mua một quả mít chín xách về làm quà cho lũ con nheo nhóc.
Khi đã tách hết múi cho bầy con thơ, còn lại những tảng xơ mít vàng ươm, mạ tôi cắt lạng lấy xơ rồi xé nhỏ bỏ vào tấm trẹt đưa ra phơi nắng chừng vài tiếng đồng hồ cho héo thì mang vào treo gác ở chổ thoáng mát, cất trữ lại chế biến món ăn.
Món xơ mít xào tóp mỡ tuy đơn giản, mộc mạc nhưng lại dễ "gây nghiện" cho những ai lần đầu thưởng thức
Hôm sau, khi tan chợ mạ lại mua thêm một ít thịt lợn mỡ rồi cắt nhỏ và thắng cho kiệt (cạn). Thời đó, dầu ăn là thứ xa xỉ, chẳng mấy nhà dùng, đa phần nhà nào cũng có một hũ nước mỡ dùng để chiên, xào, nấu món ăn.
Sau khi tách hết phần nước mỡ, chỉ còn trơ những miếng tóp mỡ khô quắp trong xoong. Mạ lấy phần xơ mít vừa phơi để dành đem đi rửa sạch, rồi vắt ráo nước. Đổ thêm chút mỡ vào xoong tóp, mạ cho củ nén giã dập vào phi vàng rồi trút xơ mít vào đảo đều. Đến khi phần xơ mít săn mềm thì nêm nước mắm, muối, cùng tiêu, ớt... cho vừa miệng và rắc ít lá ngò xắt nhỏ vào để tăng mùi thơm cho món ăn.
Một ưu điểm đặc biệt là món xơ mít xào tóp mỡ có thể không cần nêm thêm mì chính hay đường gì cả, bởi từ mít đã có sẵn vị ngọt thanh dìu dịu, làm dung hòa các gia vị kia.
Bữa cơm hôm ấy chúng tôi vét sạch nồi. Xoong xơ mít xào tóp mỡ to tướng ấy vẫn không đủ nhét vừa bụng mấy chị em.
Vị ngọt của xơ mít hòa cùng vị béo giòn của tóp mỡ, quyện với vị nồng cay của tiêu, ớt và mùi thơm phưng phức của củ nén cùng lá ngò… dễ "gây nghiện" cho những ai lần đầu nếm thử, làm bọn tôi miệng vẫn còn cảm giác thèm ăn.
Chị gái tôi cũng nhanh chóng nắm trọn các bước chế biến món ăn này và ngay hôm sau đã xắn tay vào bếp trổ tài nội trợ. Mặc dù qua vài lần đầu không thành công, cuối cùng chị tôi đã xào được xơ mít với tóp mỡ có hương vị ngon như mạ nấu.
Cũng chính bởi những điểm cộng kể trên mà món ăn này đã trở thành món ăn khoái khẩu, hấp dẫn với chúng tôi suốt những năm tháng cơ cực ấy.
Bây giờ, mỗi khi đến mùa mít chín, tôi thường ghé nhà chị chơi, để được chị thết đãi món xơ mít xào tóp mỡ dân dã, mộc mạc. Chất chứa trong món ăn này là cả một bầu trời ký ức tuổi thơ len lõi.
